Yeraltı Suyu: Görünmezi Görünür Yapmak

Yeraltı suyu, iklim değişikliğine uyum sağlamada kritik bir rol oynayacak. Bu yüzden, bu değerli doğal kaynağı sürdürülebilir bir şekilde yönetmek amacıyla, ilgili BM uzmanlık kuruluşlarının, ülkelerin, ülkelerdeki ilgili kurum ve kuruluşların, yerel yönetimlerin, sulama ve tarım birliklerinin, akademinin ve STK’ların birlikte çalışması gerekiyor.

YAZI: Prof. Dr. Murat TÜRKEŞ, Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi

Her yıl Mart ayının 3. haftasında, sırasıyla Dünya Orman, Dünya Su ve Dünya Meteoroloji günleri başta Birleşmiş Milletler (BM), ülkelerdeki ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar ile bu konularda çalışan, uzmanlaşan demokratik kitle örgütleri ve sivil toplum kuruluşlarınca (STK) kutlanıyor.

Dünya Su Günü 1993 yılından başlayarak her yıl 22 Mart’ta kutlanan ve şu anda güvenli suya erişimi olmayan 2 milyar insanın farkındalığını artıran yıllık bir Birleşmiş Milletler etkinliğidir. Dünya Su Günü’nün temel odak noktalarından biri, 2030 yılına kadar “herkes için su ve sanitasyon” konulu Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 6′ya yönelik eyleme ilham vermek.

Yeraltı suyu görünmez, ancak etkisi her yerde görülebilir. Gözümüzün önünde, ayaklarımızın altında, yer altı suları hayatımızı zenginleştiren gizli bir hazinedir. Yeraltı suyu, Dünya’nın en kurak bölgelerinde, insanların sahip olduğu tek su olabilir.

Dünyadaki sıvı tatlı suyun büyük bölümü yeraltı suyudur ve içme suyu kaynaklarını, sağlık ve sanitasyon sistemlerini, çiftçiliği, endüstriyi ve ekosistemleri destekler. Birçok yerde insan etkinlikleri yeraltı suyunu aşırı kullanıyor ve kirletiyor. Diğer yerlerdeyse, aşağıda ne kadar su olduğunu bilmiyoruz.

Yeraltı suyu, iklim değişikliğine uyum sağlamada kritik bir rol oynayacak. Bu yüzden, bu değerli doğal kaynağı sürdürülebilir bir şekilde yönetmek amacıyla, ilgili BM uzmanlık kuruluşlarının, ülkelerin, ülkelerdeki ilgili kurum ve kuruluşların, yerel yönetimlerin, sulama ve tarım birliklerinin, akademinin ve STK’ların birlikte çalışması gerekiyor.

Yeraltı Suyu Nedir? Yeraltı Suyunu Neden Önemsemeliyiz?

Yeraltı suyu, özetle, su tutabilen kayaçların, kumların ve çakılların jeolojik oluşumları olan akiferlerde, yeraltı su haznelerinde bulunan sudur. Yeraltı suyu, Dünya’nın hemen her ülkesinde ve Türkiye’de, akiferlerden yağmur ve karla doldurulan suyun daha fazlasının çekildiği birçok alanda aşırı kullanılıyor. Yeraltı suyu kirliliği ve azalması, iyileşmesi on yıllar hatta yüzyıllar sürebilen ciddi bir sorun.

Bazı yerlerde, ayaklarımızın altında ne kadar yeraltı suyu olduğunu bilmiyoruz, bu da potansiyel olarak hayati bir su kaynağından yararlanamıyor olabileceğimiz anlamına geliyor. Yeraltı suyunun keşfedilmesi, korunması ve sürdürülebilir şekilde kullanılması, hayatta kalmak, kuraklıklara karşı önlem almak ve etkisini azaltmak, iklim değişikliğine uyum sağlamak ve artan nüfusun gereksinimlerini karşılamak için merkezi olacaktır.

Türkiye’den “Kötü” Örnekler!

Konya Jeoloji Mühendisleri Odası Başkanı Fethullah Arık’ın 24 Ocak 2019’ta yaptığı bir açıklamaya göre), Konya Kapalı Havzası’nda şu an varlığı bilinen 135 bin su kuyusu bulunurken, bu kuyuların yaklaşık 35 bin adeti ruhsatlı ve geriye kalan 100 bin kuyu ise kaçak. Kaçak kuyu artışı en çok İmar Barışı sürecinde yaşandı. Arık, Devlet Su İşlerinin (DSİ) geçmiş yıllarda açıklamış olduğu resmi rakamlara göreyse, Konya Havzası’nda 98 bin kuyu bulunurken, bunların 65 bini kaçak.

Türkiye’nin özellikle İç Anadolu, Ege, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki pek çok ilde ve tarım arazilerinde gözlenen benzer olumsuzluklar ve kötü örneklerin (ör. denetimsiz-izinsiz kuyu açılması, yeraltı su kuyularından aşırı su çekilmesine ve bu suyla vahşi sulama yapılmasına göz yumulması, vb.) ortaya koyduğu şekilde; önlem alınmaz, var olan yasal düzenlemeler-yaptırımlar uygulanmaz ve gerekli denetimler yapılmazsa, ruhsatsız kaçak kuyuların sayısının her geçen yıl daha hızlı artacağını gösteriyor.

Yeraltı Suyu için Ne Yapabiliriz?

Dünya’nın her ülkesinde ve Türkiye’de, Yeraltı suyunu kirlilikten korumalı ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmalıyız; insanların, diğer canlıların ve gezegenin gereksinimlerini dengelemeliyiz. Bu amaçla, başta kaçaklar gelmek koşuluyla yeraltı su kuyularını denetlemek, yeni kaçak kuyu açılmasını ve aşırı su çekilmesini önlemek, vahşi ve aşırı sulama gibi akılcı ve sürdürülebilir olmayan su kullanımını sınırlamak ya da önlemek amacıyla yeraltı suyunu çiftçilerin ödeyebileceği düzeyde fiyatlandırmak ve yeraltı sularına olan talebi azaltmak yeraltı sularını korumak için alınabilecek başlıca önlemler arasında.

En önemlisi, Dünya’nın tüm ülkelerinde, yeraltı suyunun su ve sanitasyon sistemleri, tarım, sanayi, ekosistemler ve iklim değişikliğine uyumdaki yaşamsal rolü, sürdürülebilir kalkınma ve tarım politikalarının oluşturulmasına yansıtılmalı.