Ulusal Uyum Platformları: Uyum Eyleminin Ana Bilgi Kaynağı

Avrupa Çevre Ajansı (AÇA) üye ülkelerinde iklim uyum eyleminin kalbinde yer alan ve ana bilgi kaynağı olan uyum platformları hayata geçirilmeye başlandı. Tüm Avrupa’yı kapsayan Climate-ADAPT’ın özelliklerini ve hayata geçirilecek olan Türkiye’nin Ulusal Uyum Platformu “İklim Portal”ın iklim kriziile mücadelede alacağı rolü ve taşıyacağı önemi Ali Cem Deniz kaleme aldı.

YAZI: Ali Cem DENİZ, Çevre Mühendisi

Ülkeler ulusal seviyede incelendiğinde iklim değişikliğine uyumun sürekli gelişen ve olgunlaşan bir politika alanı olarak ele alındığı görülür. Birçok Avrupa ülkesi, iklim değişikliğine uyum sağlamak için stratejiler belirlemiş, yönetsel olarak zemin hazırlamış ve iklim değişikliği risk ve etkilenebilirlik analizlerini gerçekleştirmiş; uyum politika döngüsünün ilk aşamalarını tamamlayarak uyum stratejilerini uygulama ve faaliyetleri izleme/değerlendirme için politikalar geliştirme aşamasına geçiyor. Politika geliştirme süreçlerinin etkinliğini artırmak için bilginin geniş paydaş kitleleri tarafından etkin bir şekilde kullanılabilmesi büyük önem taşıyor. Bu bağlamda, Avrupa Çevre Ajansı (AÇA) üyesi ülkeler, özellikle iklim değişikliğine uyum stratejileri ve eylem planlarını geliştirmek ve uygulamak için internet tabanlı uyum platformlarını destekliyor ve geliştiriyor. Bu platformların öncelikli amacı iklim değişikliğinin etkilerine karşı tedbir alan ve uyum stratejileri geliştiren karar vericiler ve onları destekleyen kurum ve kuruluşlara tek bir içerik kaynağı (one-stop repository) olarak hizmet vermek. Türkiye’de ise “Türkiye’de İklim Uyum Eyleminin Güçlendirilmesi Projesi” kapsamında “İklim Portal” adıyla bir ulusal uyum platformu hayata geçirilecek olup platformu geliştirme çalışmalarının önümüzdeki yılın ilk çeyreğinde başlaması hedefleniyor.

Platformların İklim Kriziyle Mücadeledeki Yeri

İklim değişikliğine uyum ile ilgili konuların genişliği ve iç içe olması karar vericiler, özel sektör, üniversite, sivil toplum, araştırmacılar ve halkın doğru bilgiye erişimi ile ilgili birçok soruna sebep oluyor. Bu doğrultuda düzenli olarak güncellenen ve bilimsel olarak doğrulanmış bilgi ve verilere geniş bir kullanıcı kitlesinin erişebilmesi, paydaşların bilgi paylaşımı yapabilmesi ve uyum stratejileri konusunda karar vericilere kolaylık sağlanabilmesi için internet tabanlı platformlar hayata geçiriliyor (AÇA, 2015). Ulusal uyum platformlarını hayata geçiren ülkeler incelendiğinde, platformların ülke genelinde tek bir bilgi kaynağı (one-stop shop) olarak hizmet ederek iklim değişikliğine uyum eyleminin merkezinde yer aldığı görülebilir.  Yani ulusal ölçekte üretmiş oldukları veri ve bilgileri tek bir platformda paylaşarak ve merkezi yönetim, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, bilim camiası gibi farklı paydaşlar sürekli olarak etkileşim içinde bulunarak, birbirlerinin yaptıkları çalışmalardan beslenebiliyorlar. İlgili devlet kurum ve kuruluşları da platformların birer bilgi sağlayıcısı olduklarından kurumlar, diğer kurumların ürettiği bilgi ve verilerden faydalanabiliyor; bu sayede aynı verinin birden çok kurum tarafından üretilmesinin önüne geçilebiliyor. Avrupa Çevre Ajansı, bahsedilen tüm bu web tabanlı platformların bilgi paylaşımını ve ülkelerin edindiği tecrübeleri paylaşarak, uyum eylemlerini güçlendirdiğini ve böylece iklim değişikliğine uyum konusunun görünürlüğünü ve tüm kesimler tarafından anlaşılabilirliğini artırdığını belirtiyor. Climate-ADAPT ise AÇA üyesi ülkelerin diğer uyum platformlarını tamamlayıcı olacak şekilde geliştirilmiş (AÇA, 2013). Platform, Avrupa ülkelerine iklim değişikliğinin beklenen etkileri,  iklim değişikliğinden en fazla etkilenen veya etkilenecek bölgeler, sektörler ve kentler ile ilgili bilgi akışı sağlarken aynı zamanda kullanıcıların birbirleriyle ulusal ve ulus-ötesi uyum stratejileri, örnek çalışmalar, iklim değişikliğine potansiyel uyum yöntemleri ve farklı coğrafi ölçeklerde iklim değişikliğine uyum planları geliştirme metotları konularında etkileşime geçme imkânı sağlıyor (EEA, 2019). Tüm bu ihtiyaçlar doğrultusunda, AÇA üyesi 18 ülke ulusal uyum platformlarını hayata geçirmiş durumda; iki Avrupa ülkesinde (İtalya ve Yunanistan) ise platform geliştirme çalışmalarına devam ediliyor. Ülkemizde ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın İklim Değişikliği ve Uyum Dairesi Başkanlığı ve Yazılım Teknolojileri Dairesi Genel Müdürlüğü yardım ve danışmanlığıyla yazılım geliştirme aşaması sürüyor.

Uyum Araçları: Platformların Fonksiyonel Yönü

Platformlarda yerel ve ulusal politika eylemleri, bilimsel araştırmalar ve yayınlar, proje çıktıları, örnek vaka çalışmaları gibi içeriklerin yanısıra interaktif uyum araçları da yer alıyor. İklim değişikliğine uyum eylemini tabana indirgeyen bu interaktif araçlar, özellikle karar vericilere rehberlik ediyor ve uygulayacakları eylemlerin sonuçlarını projekte etmelerine imkân sağlıyor. Araçların sayısı, hitap ettiği paydaş kitlesi ve etkinliği platformların fonksiyonelliğini belirleyen en önemli etmenlerden birisi. Örneğin Hollanda Mekânsal Uyum Bilgi Platformu (Kennisportaal Ruimtelijke Adaptatie) farklı hedef kitlelere (halk, karar alıcılar, özel sektör, tarım vb.) hitap eden 90 farklı araç barındırıyor. Araçlar geliştirilirken özellikle karar vericilerin strateji geliştirme ve uyum eylemlerini belirleme aşamalarının desteklenmesi amaçlanmış.  Platformdaki en yetkin araçlardan birisi olan İklim-Korumalı Şehir Aracı (Climate Resilient City Toolbox), karar vericilere bir bölgenin iklim değişikliğinin sel, kuraklık, aşırı hava olayları ve ısı adaları gibi olumsuz etkilerine karşı hangi uyum eyleminin daha etkin olacağı konusunda rehberlik ediyor. Kullanıcılar, çalışma alanlarını harita üzerinden seçip ulaşmak istediği hedefleri belirleyebiliyor; son olarak ise bölgeye uygulanması düşünülen uyum eylemlerini (binalarda yeşil çatı uygulaması, yeşil altyapı bileşenleri vb.) seçilebiliyor. Bu işlemlerin ardından araç; kullanıcılara belirlenen uyum eylemlerinin aylık, yıllık ve ilk yatırım masrafları, belirlenen uyum eylemlerinin ne ölçüde etkili olacağı ve kullanıcının modellemenin başında belirlemiş olduğu hedefe ne kadar yaklaştığı gibi bilgileri çıktı olarak sunuyor. Yani araç, özellikle yerel karar vericilerin bir uyum eylemini hayata geçirmeden eylemin fayda ve maliyetini tespit edip en optimal eylemi seçebilmelerine imkân sağlıyor.

Bazı araçlar ise hedef kitle olarak doğrudan halkı seçerek tabanda iklim uyum eyleminin harekete geçmesini amaçlıyor. Örneğin Danimarka’nın uyum platformu Klimatilpasning’de yer alan AgriWizard, doğrudan çiftçileri hedef almakta ve bir çiftliğin aşırı hava olaylarından nasıl korunabileceğini gösteren interaktif bir kılavuz olarak konumlandırılmış. Araç, çiftçilere arazi ve binalarının aşırı hava olaylarından nasıl etkileneceğini ve bu etkilere çiftçilerin nasıl uyum sağlayabileceklerini interaktif üçboyutlu bir model üzerinden gösteriyor. Bu sayede araç, çiftçilerin iklim değişikliğinin ürün verimini etkileyebilecek herhangi bir etkisini maddi kayıp yaşamadan görebilmesini ve etkin iklim değişikliğine uyum eylemlerini hayata geçirmesini sağlıyor.

Türkiye’nin Ulusal Uyum Platformu: İklim Portal

Türkiye özelinde incelendiğinde iklim değişikliğine uyum ile ilgili çalışmalar birçok farklı paydaş (devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler vb.) tarafından yürütülüyor. Özellikle Paris Anlaşması’nda sivil toplum kuruluşları iklim mücadelesinde ön plana çıkmaya ve bu mücadelede gözlemci, danışman ve öncü olarak rol almaya başladı. Bu doğrultuda ülkemizde de sivil toplum kuruluşları çeşitli yurtiçi ve yurtdışı kaynaklı hibe programlarından yararlanıyor ve iklim değişikliğine uyum eylemine katkı sunan içerikler üretiyor.

Aynı şekilde üniversiteler, iklim değişikliği araştırma ve uygulama merkezleri aracılığıyla araştırma projeleri hazırlıyor ve içerik geliştiriyorlar. Türkiye özelinde birçok farklı paydaş tarafından üretilen iklim değişikliğine uyum ile ilgili bilgi ve verilerin toplandığı, iklim değişikliğine uyum mücadelesinin tek durak noktası (one-stop shop) olacak bir veri tabanı olarak hizmet edecek olan Ulusal Uyum Platformu ( İklim Portal), öncelikle ulusal düzeyde bir bilgi alışverişine imkân sağlayacak. Böyle bir platformun yaratılmasının temel faydası, iklim değişikliğinin etkileri, etkilenebilirlik ve uyum hakkında bilgi toplanmasını, paylaşılmasını ve kullanılmasını kolaylaştırmak, tutarlı ve güncel bir bilgi tabanı oluşturmak olarak karşımıza çıkıyor. İklim Portal, Türkiye’nin iklim değişikliğine uyum politikalarını geliştirecek ve karar vericiler ile devlet ve devlet-dışı paydaşlar arasındaki diyalog boşluğunu doldururken iklim uyum eyleminin tabana indirgenmesine ve sağlıklı bir şekilde uygulanmasına zemin hazırlayabilir. Ülkemizde birçok farklı kurum ve kuruluş ulusal veya uluslararası kaynaklar kullanarak çalışmalar gerçekleştiriyor. Çalışma sonuçları genellikle proje kapsamında kurulan internet sitelerinde yayımlanmakta olup proje süresi tamamlanınca bu sitelerin büyük çoğunluğu kullanım dışı kalıyor ve üretilen bilgilere erişimde sıkıntı yaşanıyor. Böyle bir platformun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesindeki kurumlar himayesinde hayata geçirilmesi özellikle sürekli güncellenen ve veri kaybının yaşanmadığı bir veri tabanı yaratılmasına imkân sağlayacaktır. Bu sayede tüm paydaşların ürettiği içerikler tek bir kaynakta toplanacak ve aynı içeriğin birden çok kurum tarafından üretilmesinin önüne geçilecektir. Aynı zamanda paydaşlar birbirlerinin çalışmalarından faydalanmalarına imkân tanınacaktır. Kurulacak olan İklim Portal, iklim değişikliğine uyum eylemi için tek bilgi durağı olarak hizmet edecek olmasının yanı sıra içerebileceği araçlar ile karar verme mekanizmasının geliştireceği uyum stratejilerine de rehberlik edecektir. Özellikle iklim değişikliğine uyum eylemini tabana indirgeyecek olan platform; her bir bireyin aktif olarak uyum eylemine katkı sağlamasına ve bilgiye erişimine olanak sağlayacaktır. İklim Portal, işlevselliği sayesinde karar verme süreçlerinin doğru yönetilmesini sağlayacak ve Türkiye’nin iklim krizi ile mücadelesini çağdaş normlara yükselterek güçlendirecektir.