Türkmenistan’da “Akıllara Durgunluk Veren” Metan Sızıntısı Belgelendi

Büyük metan sızıntılarının kolayca giderilebileceğini aktaran uzmanlar aynı zamanda bunun küresel ısınmayı hızla yavaşlatabileceğini de söylüyor.

Uydu verileri, Türkmenistan’daki iki ana fosil yakıt sahasından kaynaklanan metan sızıntılarının küresel ısınmaya 2022’de İngiltere’de açığa çıkan tüm karbon emisyonlarından daha fazla neden olduğunu ortaya koydu.

Uzmanlar The Guardian’dan Damien Carrington’a, petrol ve gaz zengini ülkeden kaynaklanan seragazı emisyonlarının “akıllara durgunluk verdiğini” ve “sinir bozucu” bu sorunun düzeltilmesinin kolay olması gerektiğini söyledi.

Kayrros tarafından The Guardian için hazırlanan veriler, Hazar kıyısında bulunan Türkmenistan’daki Batı Fosil Yakıt Sahası’nın 2022’de 2,6 milyon ton metan sızdırdığını ortaya koydu. Doğu sahası ise 1,8 milyon ton metan saldı. İki alan birlikte, 366 milyon ton CO2’ye eşdeğer emisyon saldı. Bu, dünyadaki en büyük 17. ülke olan Birleşik Krallık’ın yıllık emisyonundan daha fazla.

Bilim insanlarına göre metan emisyonları 2007’den beri endişe verici bir şekilde arttı. Bu hızlanma, küresel ısınmayı 1,5 derecenin altında tutmanın önündeki en büyük tehdit olabilir. Bilim insanları, bu durumun felakete yol açabilecek iklim taşma noktalarının tetiklenme riskini de ciddi şekilde artırdığını belirtti.

The Guardian geçtiğimiz günlerde Türkmenistan’ın metan sızıntıları açısından dünyanın en kötü ülkesi olduğunu ortaya çıkardı. Bir diğer araştırma, metan alevlenmesinden havalandırma yöntemine geçişin bu büyük taşkınların bazılarının sebebi olabileceğini öne sürüyor.

Alevlenme, istenmeyen gazı yakmak ve atmosfere CO2 vermek için kullanılır. Ancak tespit edilmesi kolay olan alevlenmeye karşı son yıllarda giderek artan bir hoşnutsuzluk mevcut. Havalandırma, uydu teknolojisindeki son gelişmelere kadar tespit edilmesi zor olan görünmez metanı yakmadan havaya salmaya yarar. Metan, 20 yılda CO2’den 80 kat daha fazla ısıyı hapsetmesiyle havalandırmayı iklim için çok daha kötü hale getiriyor.

Uzmanlar, Aralık ayında Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) düzenlenecek COP28 BM İklim Zirvesi’nin Türkmenistan’ı metan gazını kesme eylemlerine yönlendirmek için bir fırsat olduğunu söyledi. İki petrol devletinin yakın bağlarının olmasının yanı sıra büyük petrol ve gaz üreticisi BAE’nin üzerinde zirveden güçlü sonuçlar sağlanıp sağlanamayacağına dair şüpheleri ortadan kaldırması için baskı var.

Fosil yakıt alanlarındaki sızıntılarla mücadele etmek, metan emisyonlarını ve dolayısıyla küresel ısınmayı azaltmanın en hızlı ve en ucuz yolu. Yakalanan gaz satılabildiğinden, sızıntıları önleme eylemi genellikle kendi masrafını çıkarır. Ancak uzmanlar Türkmenistan’daki altyapı bakımının çok zayıf olduğunu öne sürdü.

“Kontrolden Çıkmış”

Kayrros’un başkanı Antoine Rostand, “Metan, kısa vadeli ısınmanın neredeyse yarısından sorumlu ve şimdiye kadar kesinlikle yönetilmedi, tamamen kontrolden çıktı” dedi.

Rostand ayrıca, “Süper yayıcıların nerede olduğunu ve bunu kimin yaptığını biliyoruz” dedi ve ekledi: “Politika yapıcıların ve yatırımcıların işlerini yapıp metan emisyonlarını azaltmalarına ihtiyacımız var. Kısa vadeli iklim etkilerini azaltmak açısından karşılaştırılabilir bir eylem yok.”

Kayrros tarafından metanı tespit etmek için kullanılan uydu verileri 2019’un başından beri toplanıyor. Uydular ayrıca 840 süper emisyon olayı tespit etti. Kuyulardan, tanklardan veya borulardan saatte tonlarca sızıntı yaşanıyor ve bu diğer tüm ülkelerden daha yüksek miktarda gerçekleşiyor.

Kayrros metan sızdıran tesislerin çoğunun ulusal petrol şirketi Turkmenoil’e ait olduğunu söyledi. Ayrıca, Türkmenistan’ın Hazar Denizi açıklarındaki petrol ve gaz tesislerinde halen tespit edilmemiş metan emisyonu da mevcut fakat uyduların su üzerindeki metan sızıntılarını ölçme becerisi hâlâ geliştiriliyor.

Kayrros, Batı Türkmenistan’daki Kuzey Bugdayly sahasında da yüksek çözünürlüklü izleme yaptı. Oradaki süper yaymaya sebep olan olaylarının sayısı, 2021’den 2022’ye bir senede ikiye katlanarak neredeyse 60’a yükseldi ve yakın zamanda bir süper yayıcı neredeyse altı hafta boyunca metan saldı.

Türkmenistan, Çin’in en büyük gaz tedarikçisi ve ülkeye olan ihracat miktarını ikiye katlamayı planlıyor. 2018’e kadar Türkmen vatandaşları gaz ve elektriği bedavaya kullanıyordu. Bununla birlikte, şiddetli kuraklık olasılığının 21. yüzyılda “çok önemli ölçüde” artacağı ve başlıca mahsullerin veriminin düşeceği beklendiği için Türkmenistan iklim krizinin etkilerine karşı da oldukça savunmasız durumda.

“Büyük Fırsat”

Baskıcı ve otoriter devlet hakkında özgürce konuşmak zor ama kaynaklar Guardian’a bunun “çok iç karartıcı” bir durum olduğunu ve Türkmenistan’ın muhtemelen metan sızıntılarıyla uğraşma konusunda dünyanın en kötü ülkesi olduğunu söyledi.

Kaynaklar, sızıntıları önlemenin veya düzeltmenin “büyük bir fırsat” olduğunu ancak önlem alınmamasının “çileden çıkarıcı” olduğunu da aktardılar. Türkmenistan’ın Sovyet döneminden kalma ekipman ve uygulamalarından kaynaklanan sızıntıları durdurabileceğini ve ülkenin “dünyanın en büyük metan azaltıcısı” olabileceğini söylediler, “Ancak yetkililer sızıntıyı asla umursamıyorlar.”

Ayrıca, onayı olmadan çok az şey yapılabilen Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov için de bu konunun bir öncelik olmadığını eklediler. Bu konuda, o zamanlar Bakanlar Kurulu Başkan Yardımcısı olan Berdimuhamedov’un 2021’de Glasgow’da düzenlenen BM İklim Zirvesi COP26’da Türkmenistan’ın seragazı emisyonlarını “devlet ekonomisinin tüm alanlarına modern teknolojiler getirerek” ve “özel bir dikkatle” azalttığını söylemesine karşın bir değişim yaşanmadı.

Berdimuhamedov, emisyonları azaltmak için Küresel Metan Taahhüdünü (GMP) de memnuniyetle karşıladı, ancak Türkmenistan şu anda 150 imzacı ülke arasında bulunmuyor. Devlet şirketleri olan Turkmenoil ve Turkengas da, sızıntıları kesmeye yönelik gönüllü bir BM girişiminin yani, küresel petrol ve gaz üretiminin yaklaşık %40’ını kapsayan Petrol ve Gaz Metan Ortaklığı 2.0’ın (OGMP2) üyeleri değil. Bir kaynak bu konu hakkında; “Başkan bu durumun takipçisi olmadı” dedi.

En Büyük Sıcak Nokta

Çevre Bilimi ve Teknoloji (Environmental Science and Technology) dergisinde yayımlanan son bilimsel araştırma, Türkmenistan’ın batı kıyısının “dünyanın en büyük metan sıcak noktalarından biri” olduğunu ortaya koydu.

Uydu verilerinin ayrıntılı analizi, 2017 ile 2020 arasında 29 farklı süper yayıcı olayını ortaya çıkardı. Bunun yanı sıra  geçmiş uydu verileri “bu tür emisyonların on yıllardır meydana geldiğini” gösterdi.

Uydu verilerini analiz etme çalışmasını yöneten Universitat Politècnica de València’dan Itziar Irakulis-Loitxate, “Alevlenmeyi alevin kendisinden ayırt etmek çok kolay. Ancak havalandırma, iki yıl öncesine kadar kolayca tanımlayamayacağınız bir şeydi” dedi.  Başka bir uzman ise çok daha kötü bir çevresel uygulama olan havalandırmaya geçiş için “akıllara durgunluk vericiydi” dedi.

Bilim insanları, havalandırma yönteminin yaygınlaşmasının “havalandırmayı kontrol etmek için etkili önlemler olmaksızın alevlenmeyi cezalandırma riskleri taşıdığını” söyledi. Dünya Bankası alevlenmeyi sona erdirmek için 2015 yılında küresel bir girişim başlatmıştı.

“Zorlama Mekanizması”

Kaynaklar, Aralık ayında yapılacak BM İklim Zirvesi’nin, Türkmenistan ile güçlü bağlarının yanı sıra petrol ve gaz üretiminde uzmanlığı olan BAE’nin ev sahipliğinde olmasının değişim için bir fırsat verdiğini söyledi. BAE Başbakan Yardımcısı Şeyh Mansour bin Zayed’in Türkmenistan’a en son ziyareti Şubat ayındaydı. Ziyarette, Berdimuhamedov ile bir araya geldi ve onunla “petrol ve gaz gibi hayati sektörlerde” ikili işbirliği hakkında görüştü.

BAE, Küresel Metan Taahhüdünün üyesi ve devlet petrol şirketi Adnoc, OGMP2’nin bir üyesi. Adnoc geçtiğimiz günlerde Galkynysh adlı bir “süper büyüklükte gaz sahasını” ve Türkmenistan’daki diğer enerji projelerini geliştirmek için bir ortaklık duyurdu. Ancak Adnoc, şirketin ülkedeki metan emisyonlarını sınırlamaya nasıl yardımcı olacağına dair bilgi istendiğinde yanıt vermedi.

The Guardian’a göre Türkmenistan’ı metan emisyonlarını azaltmaya zorlamak için diplomatik çabalar sarf edildiği anlaşılıyor. Bir kaynak, “COP28’in bir zorlama mekanizması haline gelmesini gerçekten umuyoruz” dedi.

The Guardian yorum almak için Turkmenoil, Turkmengaz, Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı ve İngiltere’deki Türkmen Büyükelçiliği ile temasa geçtiğini ancak hiçbirinden yanıt alamadığını da belirtti.