Avrupa Birliği (AB) Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) Reformu AB Konseyi tarafından 27 Şubat 2018’de resmen onaylandı. Buna göre, şu ana dek amacına ulaşmaktan uzak olan sistemde 2021-2030 arasındaki dönemde yeni kurallar ve tedbirler devrede olacak. Revize edilen Emisyon Ticaret Sistemi, AB’nin sera gazı emisyonlarını 2030’da en az %40 oranında azaltması ve Paris Anlaşması bağlamındaki hedeflerine ulaşması yönünde atılmış gerekli bir adım olarak kabul ediliyor. Bu gelişmenin ardından Avrupa Birliği Emisyon Tahsisi (EUA) spot fiyatları 10 Euro/ton CO2-e barajını geçerek son 6 yılın zirvesinde bir fiyata ulaştı ve bunun 2030’da üçe katlanacağı tahmin edilmekte. Bu rakamlar, iklim değişikliği ile etkin mücadele bağlamında anlamlı bir piyasa fiyatının hala çok uzağında.
Avrupa Birliği (AB) Konseyi uzun zamandır beklenen Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (AB ETS) Reformunu onayladı. AB ETS 4. dönemini ilgilendiren bu değişiklikler haftalar içerisinde yasalaşacak. Yaklaşık 2.5 yıl süren reform yapım ve onaylama sürecinin sonucunu AB İklim Eylemi ve Enerji Komisyoneri Miguel Arias Cañete bu gelişmeyi sosyal medya hesabından şu şekilde duyurdu: “İmzalandı, mühürlendi, teslim edildi.”
Signed, sealed, delivered https://t.co/4BCCyThpGW #ETS pic.twitter.com/RWSFi3dw0a
— Miguel Arias Cañete (@MAC_europa) 27 Şubat 2018
AB ETS reformu 2012-2030 dönemine dair yeni kurallar getiriyor. Reformun en kritik noktalarından birisi kümülatif emisyonların toplam hacmine koyulan kotanın (emisyon üst sınırı, nam-ı diğer “şapka”) her yıl %2.2 doğrusal azaltım faktörü oranında azalacak olması. Ayrıca, AB ETS’in “merkez bankası” sayılan Piyasa İstikrar Rezervi (MSR) kapsamında piyasadan rezerve çekilecek AB Emisyon Tahsisi (EUA) miktarı 2023 sonuna dek iki katına çıkarılacak. Rezervdeki tahsislerin geçerliliği 2023 sonrasında yeni bir mekanizma ile belirlenecek. Reformda AB sanayisinde karbon kaçağına* izin vermemek adına bazı önlemler de öngörülüyor.
Bu gelişmeler, son haftalarda hafif bir yükselişte olan AB Emisyon Tahsisi (EUA) spot fiyatlarını son 6 yılın en yüksek seviyesi olan 10 Euro/ton CO2-e seviyesine ulaşmasını sağladı (Şekil 1). Analistler bu rakamın 2030’da üçe katlanabileceğini tahmin etmekte (Şekil 2). Ancak bu rakamlar, iklim değişikliği ile etkin mücadele bağlamında anlamlı bir piyasa fiyatının hala çok uzağında. Hatırlanacağı üzere, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Paris’teki Tek Gezegen Zirvesinde ve sonrasında Avrupa Birliği’nde geçerli olacak bir karbon fiyat tabanı koyulması gerekliliğini savunmuştu.
Şekil 1. AB Emisyon Tahsisi (EUA) spot piyasa fiyatları, Euro/ton CO2-e, 2008-2018 (Kaynak: Carbon Brief)
Şekil 2. AB Emisyon Tahsisi (EUA) spot piyasa fiyat tahminleri, Euro/ton CO2-e, 2018-2030 (Veri: Carbon Pulse, Grafik: Arif Cem Gündoğan)
Bilim insanları AB ETS gibi emisyon üst sınırı bulunan piyasa temelli bir iklim eylemi tedbirinin etkin olabilmesi için fiyat istikrarının ve oluşumunun sağlam politik irade ve ek temellerle desteklenmesi gerektiğini belirtiyor. Çin ETS’inin duyurulmasına dek dünyanın en büyük ETS’i olan AB ETS’in her türlü revizyona ve politika paketlerine rağmen istenilen etkinliğe ulaşamamış olması, çözümü için az zaman kalan iklim krizi bağlamında bir kurtarıcı olmayabileceğinin göstergesi. Fiyatlar bu şekilde (ve geçmişte olduğu gibi) anlamlı seviyeden uzakta seyrederse bir noktada (etkin bir çözüm için) çok hızlı artması gerekecek. Bu da piyasaların politikacılara baskısını artıracağından sistemde gevşemeler yapılmasını gündeme getirebilir (Şekil 3).
Şekil 3. Emisyon ticaret sisteminde etkili ve etkisiz fiyat-zaman gelişimi, varsayımsal (Grafik: Mercator İklim Değişikliği ve Küresel Müşterekler Araştırma Merkezi, 2017; Çeviri: Arif Cem Gündoğan)
Bilindiği üzere AB ETS, Avrupa Birliği’nin iklim eyleminde amiral gemi konumunda. Piyasa temelli bu tedbir AB ülkelerinde maliyet-etkin biçimde sera gazı azaltımı yapılmasını amaçlıyor. AB ETS kapsamına 11,000’den fazla tesis ve AB kümülatif emisyonlarının yaklaşık %45’i dahil durumda. AB ETS kapsamındaki emisyonların 2020 yılında, 2005 yılına kıyasla %21 daha az olması bekleniyor. AB ETS’in bugüne değin ne denli etkili olduğu çok tartışılıyor. Piyasa fiyatları ekonomiye anlamlı bir sinyal göndermekten en başından beri çok uzakta. Tamamlayıcı ek tedbirler olmadan (örneğin: karbon fiyat tabanı) reformun bekleneni verme ihtimalinin çok düşük olduğu üzerinde uzlaşılan noktalardan.
Türkiye’nin de bir seçenek olarak değerlendirdiği ve AB üyeliği bağlamında uyum göstermekle yükümlü olacağı ETS ve dünyadaki durumu hakkında kapsamlı bilgi için Uluslararası Karbon Eylemi Ortaklığı (ICAP) tarafından 28 Şubat 2018’de yayınlanan “Dünya Genelinde Emisyon Ticareti 2018” raporunu inceleyebilirsiniz.
* Karbon kaçağı kavramı, bazı ekonomik aktivitelerin sıkı iklim eylem tedbirleri uygulayan coğrafyalardan (örneğin AB) o coğrafyalar dışında daha serbest bir yere taşınması olarak özetlenebilir.
