Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2023 hakkında konuşan; Boğaziçi Üniversitesi Yaşamboyu Eğitim Merkezi Müdürü ve SDSN Türkiye Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Tamer Atabarut ve SDSN Türkiye Koordinatörü Bahar Özay, 2030 Gündemi’nde yarı zamana gelindiğini hatırlatırken, Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2023’e göre hedeflerin tamamında ciddi bir sapma olduğunu belirttiler.
Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2023’ün sonuçları açıklandı. Kabaca raporun amaçların ilerlemesindeki durağanlığa dikkat çektiğini söyleyebiliriz. Sizden biraz bunu detaylandırmanızı isteyerek başlayalım…
BM Sürdürülebilir Kalkınma Çözümleri Ağı (UN SDSN) 21 Haziran’da 2023 yılı Sürdürülebilir Kalkınma raporunu yayımladı. 8.si yayınlanan raporda sizin de ifade ettiğiniz gibi BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaç(SKA)’larına erişimde durağanlık gözlemlenmekte. Hatta Dünya BM SKA’lara erişimde kaydettiği ilerlemeyi kaybetme riski ile karşı karşıya.
Hiç şüphesiz insanlık tarihindeki çok zorlu dönemlerden birinden geçiyoruz. Yeryüzünde yaşamın devamlılığını sağlayan kritik sistemler krizde. Üçlü gezegensel kriz dediğimiz ve birbiriyle bağlantılı olan iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve çevre kirliliği ile karşı karşıyayız. Birbirinden etkilenen ve birbirini tetikleyen bu krizler dünyanın farklı noktalarında farklı şekillerde meydana gelmekte ve toplumları farklı ölçeklerde etkilemekte.
Küresel Amaçların ilan edildiği 25 Eylül 2015’ten beri yaklaşık 8 yılı, yani tam 2844 günü geride bıraktık. Bu zaman diliminde birden fazla ve eşzamanlı gerçekleşen sağlık, iklim, biyolojik çeşitlilik, jeopolitik ve ekonomik krizlere maruz kaldık ve kalmaktayız. Pandemi, enerji, gıda ve iklim krizlerinin yanı sıra hemen yanı başımızdaki Ukrayna-Rusya savaşı tüm dünya için büyük endişe kaynağı. Üçlü gezegensel kriz ve siyasi gerilimler gibi belirsizlikler, uzun vadeli düşünmemize ve yeni yatırımlar gerçekleştirmemize imkân bırakmamakta. 25 Eylül 2030’a ise tam 2635 günümüz var. 2030’a doğru tam ortasında bulunduğumuz bugünlerde maalesef Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nda istenilen gelişmeleri kaydedemedik. Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2023, 2030 Gündemi’nin orta noktasına gelindiğinde, SKA’ların tamamı ciddi şekilde hedefinden saptığını ortaya koymakta.
Şekil 1. Dünya Ülkeleri için SKA Göstergeleri
SKA’ların ortalama olarak yalnızca yüzde 18’inin 2030 yılına kadar küresel olarak gerçekleştirilme yolunda olduğunu tahmin edilmekte. Bunlar, özellikle yeni doğan ölümleri ve 5 yaş altı ölüm oranları gibi temel sağlık sonuçlarının yanı sıra mobil kullanım, internet kullanımı ve bir banka hesabı olan yetişkinlerin payı gibi temel altyapı ve hizmetlere erişimle ilgili. Küresel ve bölgesel düzeylerdeki bulgular da benzer şekilde, SKA hedeflerinin yüzde 20’sinden daha azının gerçekleştirilmekte olduğunu göstermektedir (Birleşmiş Milletler 2023; UNECE 2023).
2015’ten 2019’a kadar dünyada SKA’lar konusunda bir miktar ilerleme kaydedilse de aslında, bu ilerleme Amaçlara ulaşmak için zaten çok yetersizdi. 2020’de pandeminin patlak vermesinden ve diğer eşzamanlı krizlerden bugüne ise SKA’lardaki ilerleme küresel olarak neredeyse durdu. Çoğu yüksek gelirli ülkede devreye sokulan devlet harcamaları, acil durum bütçeleri ve kurtarma planları, bu çoklu krizlerin sosyoekonomik sonuçlar üzerindeki etkilerini hafifletti. SKA12 (Sorumlu Tüketim ve Üretim), SKA13 (İklim Eylemi), SKA14 (Sudaki Yaşam) ve SKA15 (Karadaki Yaşam) dahil olmak üzere çevre ve biyoçeşitlilik amaçlarında, iklim ve biyoçeşitlilik krizlerinden büyük ölçüde sorumlu olan ülkelerde bile yalnızca sınırlı bir ilerleme gözlemlenmekte.
Yaşamakta olduğumuz çoklu krizlerin yol açtığı aksaklıklar, düşük gelirli ülkelerde ve alt-orta gelirli ülkelerde mali sorunları daha da ağırlaştırmış durumda. Bu nedenle amaçlar ve göstergelerdeki ilerleme maalesef durmuş, hatta tersine dönmüş durumda. Sorunları çözmek için hala geç değil, dünya sorunlar konusundan rayından çıkmış görünse de, bu durum aslında SKA’lara daha fazla odaklanmamız için bir sebep daha ortaya koymakta.
Raporun önemli çıktılarından biri de küresel finansal mimaride köklü bir reform yapılmasının gerekliliği vurgusu. Benzer bir yaklaşım, COP27’nin sonuç metninde de yer almıştı ve geçtiğimiz günlerde Paris’te buna dair bir zirvede yapıldı. Rapordaki finansman taleplerinin ne olduğuna dair biraz açabilir miyiz? Hangi noktalarda eksik var, bu eksikliklerin giderilmesi pozitif çerçevede nasıl etki yaratabilir? Bunun yanı sıra Paris’teki zirvenin sonuçlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Az önce değindiğimiz üzere, iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve çevre kirliliğini üçlü gezegensel kriz olarak tanımlamaktayız ancak bir krizimiz daha var: Dünyamızın neredeyse yarısını ezen küresel bir borç krizi ile karşı karşıyayız. Bir başka deyişle, yaklaşık 3,3 milyar insan, eğitim veya sağlık yatırımlarından çok borç faizi ödemelerine harcama yapan ülkelerde yaşıyor. Kısa vadesi ve yüksek faizi ile sürdürülemez bu borçların büyük bir kısmı, yoksul ülkelerde yoğunlaşmakta ve küresel mali sistem ve piyasalar için henüz riskli bulunmamakta. Oysa ki BM’nin son raporu, dünyanın en fakir ülkelerinin, borçlarını ödemekle halklarına hizmet etmek arasında bir tercih yapmaya zorlandığına ve insanların acı çektiğine işaret etmekte.
2022’de 92 trilyon ABD dolarına ulaşan küresel kamu borcu orantısız bir şekilde gelişmekte olan ülkeler tarafından ödenmektedir. Afrika ülkeleri ABD’den dört kat ve en zengin Avrupa ekonomilerinden sekiz kat daha fazla borç ödemektedir. Dünyanın nüfusunun neredeyse yüzde 40’ını oluşturan toplam 52 ülke ciddi bir borç sorunu yaşamaktadır. Ülkeler ekonomik olarak hayatta kalabilmek için borçlanmaya zorlanmakta; ancak borç daha fazla borç yaratan bir tuzağa dönüşmektedir.
Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2023 işte bu sarmala dikkat çekmekte ve bir çıkış önerisi sunmaktadır. SKA’ların özünde bir yatırım gündemi olduğuna işaret eden SKR 2023, Birleşmiş Milletler Üyesi Devletlerin Sürdürülebilir Kalkınma konularında ilerleme kaydedebilmeleri için finansal anlamda dayanışmaları gerektiğini ortaya koymakta. Rapor, 2030’a kadar SKA’lara ulaşmak için Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ile uyumlu bir küresel işbirliğine ihtiyaç duyulduğunu ifade etmektedir. 2022 yılında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, uluslararası işbirliğini geliştirmek ve 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemini ilerletmek için somut, uygulanabilir tavsiyeleri geliştirmekle görevli, çok taraflılık konusunda etkili ve deneyimli bir Üst Düzey Danışma Kurulu atadı.
Birleşmiş Milletler üyesi devletlerin Sürdürülebilir Kalkınma konularında ilerleme kaydedebilmeleri için finansal anlamda dayanışmaları gündemde. Raporda bu noktadan hareket ile bir SKA teşvik sisteminin oluşturulması ve uygulanması için küresel finansal mimaride kapsamlı bir reformun gerçekleştirilmesinin kritik önem taşıdığı vurgulanmakta. Rapor SKA’lara ulaşmak için dünya ülkelerinin hem mevcut yatırım kalıplarını değiştirmeleri, hem de toplam yatırım hacmini artırmaları gerektiğine işaret etmekte. Raporda yer alan Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları teşfiğinin acil hedefi, az gelişmiş ve çok az gelişmiş ülkelerin karşı karşıya olduğu uluslararası SKA finansmanındaki kronik açığı gidermek ve 2025 yılına kadar finansman akışını en az 500 milyar ABD doları artırmaktır.
Bu nedenle Rapor Küresel Finansal Mimaride bir reforma ihtiyaç duyulduğunu belirtmekte. Dünyadaki tasarrufların, yatırımlara kanalize edilebilmesi için karmaşık kamu ve özel finans sisteminde yapılması gereken reform için altı öncelik vurgulanmakta:
- Özellikle düşük gelirli ülkeler ve alt orta gelirli ülkelerde ihtiyaç duyulan SKA yatırımlarını gerçekleştirmek için ulusal ve yerel yönetimlere ve özel sektöre sağlanan finansmanı artırmak.
- Uzun vadeli sürdürülebilir kalkınmayı kolaylaştırmak için kredi derecelendirme sisteminin ve borç sürdürülebilirliği ölçütlerinin gözden geçirilmesi.
- Bankacılık ve ödemeler dengesi krizlerinin önlenmesi için düşük gelirli ve alt orta gelirli ülkelerde devlet borçları ile ilgili olarak likidite yapılarının gözden geçirilmesi;
- Sürdürülebilir finansman temini için kamu finans kurumlarına yönelik uluslararası zorunlu kriterlerin oluşturulması.
- Gelişmiş ulusal planlama, düzenleme, raporlama ve gözetim yoluyla özel sektör yatırım akışlarının SKA’larla uyumlu hale getirilmesi,
- Uluslararası işbirliğinin kalitesini ve hızını artırmak ve ilerlemeyi açık ve zamanında izlemek için mevcut kurumsal çerçevelerde reform yapılması ve yeni mekanizmalar geliştirilmesi önerilmekte.
Finansal desteğin yanı sıra yoksul ve zengin tüm ülkelere, ulusal SKA stratejilerini öz eleştirel bir şekilde gözden geçirmeleri ve SKAları işaret ettiği sorunların çözümler için çok taraflı işbirliklerinin güçlendirilmesinin aciliyeti belirtilmekte.
Raporun Türkiye’deki sonuçlarına yönelik değerlendirmelerinizi alabilir miyiz?
Sürdürülebilir Kalkınma 2023 Raporu’na göre, Türkiye 166 ülke arasında 70.8 endeks puanı ile 72. sırada yer alıyor. Türkiye’nin 17 Amacın gerçekleştirilmesi yönünde hızlı adımlar atması gerektiğine işaret eden Raporda; 2022 Raporu’na göre yoksulluğa son, sağlık ve kaliteli yaşam ve nitelikli eğitim amaçlarında iyileşmeler gözlemleniyor.
Rapor, yoksullukla mücadele ve erişilebilir ve temiz enerji amaçlarına ilişkin göstergelerde olumlu gelişmeler kaydedildiğini; açlığın sona erdirilmesi, sağlıklı bireyler, nitelikli eğitim, temiz su ve sıhhi koşullar, sürdürülebilir şehirler, sorumlu tüketim ve üretim ve hedefler için ortaklıklar başlıklarında ilerlemeler olsa da zorluklar ile mücadele edildiğini ve tüm amaçlar kapsamında çalışmaların güçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Şekil 2. Türkiye için SKA Göstergeleri
