Paris Anlaşması Kolaylaştırıcı Diyaloğu veyahut “Talanoa”

Bonn’da sona eren iklim zirvesinin en önemli çıktılarından birisi “Talanoa Diyaloğu” oldu. Resmen yürürlüğe girmesinin ardından kuralları müzakere sürecinde yazılan Paris Anlaşması bağlamında taraf ülkelerin 2018 yılında iklim değişikliği ile mücadelede kaydettikleri ilerlemeleri ortaya koyabilmeleri için anlaşma kapsamında tanımlanmış olan “Kolaylaştırıcı Diyalog” Fiji Başkanlığında Bonn’da gerçekleştirilen zirvede ete kemiğe büründü.

İnsan kaynaklı iklim değişikliği krizine etkin bir çözüm yaratmak amacı ile neredeyse çeyrek asırdır devam eden uluslararası müzakereler bilindiği üzere 2016 yılında devreye giren Paris Anlaşması ile yepyeni ve daha katılımcı bir çerçeve çizmeyi başardı. Ancak krize etkin çözümler üretebilmek tek seferlik bir çabayla ve sadece bir anlaşma yapmakla mümkün olmuyor. Bu nedenle taraf ülkelerin mücadeleye katacaklarını, hedeflerini ve taslak yol haritalarını ortaya koydukları Ulusal Katkı Dokümanları iklim kriziyle mücadelenin muhasebesini yaparken izlenecek başlıca referans dokümanlardan birisi haline geldi. 197 resmi tarafı bulunan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin (BMİDÇS) 170’inin Paris Anlaşması’na resmen taraf olduğunu (Türkiye bunların arasında bulunmuyor) ve Ulusal Katkı Dokümanlarını sunmuş durumda. Ancak bilimsel raporlardan da anlaşıldığı üzere bu katkıların tamamı gerçekleştirilebilse bile insan kaynaklı iklim değişikliğinin en olumsuz etkilerinden kaçınmak ve küresel ortalama sıcaklığındaki artışı Paris Anlaşmasınca öngörülen limitler içerisinde tutabilmek mümkün gözükmüyor. Kısacası katkıların artırılması, herkesin elini taşın altına daha fazla sokması elzem. Kolaylaştırıcı Diyalog işte tam da bunun için öngörülmüştü.

Kolaylaştırıcı Diyalog Neydi?

Küresel çaptaki bu mücadelenin elini yükseltmek için zaman oldukça dar gözüküyor. Fırsat penceresinden bakıldığında 2020 öncesinde taraf ülkelerin ne yaptığı 2030’a dek yapacaklarından çok daha kritik görülmekte. Tam da bu sebeple Paris Anlaşması kapsamında tanımlanmış olan ve tarafların ilerlemeleri gözden geçirebilecekleri kritik bir süreç ve tarih var. Kolaylaştırıcı Diyalog olarak adlandırılan bu aşama 2018 yılında o yıla dek ne aşama kaydedildiğinin muhasebesini yapmaya ve ülkelerin elini yükseltmelerine olanak tanıyacak bir süreç vadediyor. Bonn’da sona eren iklim zirvesi (nam-ı diğer 23. Taraflar Konferansı, COP23) işte bu sürecin yeni adını koymayı ve onu detaylandırarak ete kemiğe büründürmeyi başardı. Peki COP23’ün sonuç kararı içerisinde ve ekinde detayları yer alan Talanoa Diyaloğu özetle nedir?

Talanoa Diyaloğu’nun Ana Hatları: Katılımcılık, Dahil edicilik ve Şeffaflık

Fiji Başkanlığının büyük etkisi ve taraf ülkelerin Fiji’nin geleneklerinden gelen ve özetle samimiyetle ve yapıcı bir diyalog kurmak anlamına gelen Talanoa kavramını benimsemesi ile beraber Talanoa Diyaloğu adı verilen Kolaylaştırıcı Diyalog COP23 kararının ardından 2018 Ocak ayından başlamak üzere çerçevesi Bonn’da çizilmiş prensipler ve süreç üzerinden yürütülecek. “Neredeyiz, nereye gitmek istiyoruz ve oraya nasıl ulaşacağız?” sorularını kendine temel alan Talanoa Diyaloğu Pasifik kültüründeki yapıcı istişare ve hikaye anlatıcılığı geleneğinden beslenerek ortaya bir dizi etkinlikten ziyade bir süreç koyulduğunu anlatıyor ve önümüzdeki yıl Kasım ayında Polonya’nın Katowice kentinde düzenlenecek iklim zirvesinde tüm tarafların iddia seviyelerini arttırabilmeleri adına bir tartışma ve paylaşım platformu sunmayı vadediyor. Katılımcılığı, dahil ediciliği ve şeffaflığı esas alacak olan süreç 2018 yılı boyunca devam edecek. Ayrıca bazı önemli rapor ve gelişmeler bu sürece doğrudan girdi olarak dahil edilecek. Bunlardan en önemlisi 2018 sonbaharında paylaşılması beklenen Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 1.5oC Özel Raporu (SR1.5) olacak. Bu rapor iklim bilimindeki bulguların en güncel ve kapsamlı derlemesi olacağı için tartışmalara bilimsel bir zemin ve gerçeklikle sağlama yapabilme şansı tanıyacak. Talanoa Diyalog süreci taraflardan olduğu kadar devlet dışı aktörlerin de katkılarına ve katılımlarına açık olacak şekilde yürütülecek. Bunun yanı sıra, diyalog sürecindeki tartışmaların yapıcılıktan uzaklaşmaması, herhangi bir tarafın dışlanması sonucunu doğurmayacak şekilde yürütülmesi temel olacak.

Süreç Neyi, Ne Zamana Öngörüyor?

Ocak 2018’de resmen başlaması kararlaştırılan Talanoğa Diyaloğu hazırlık süreci yıl sonundaki politik aşamaya dek kadar devam edecek. Yerel, ulusal, bölgesel tartışmaların yürütüleceği ilk aşamalarda açılış toplantısının ardından bu tartışma ve edinilen katkılardan bir sentez oluşturulması; bu sentezin IPCC SR1.5 bulguları süzgecinden geçirilip Polonya’daki zirvenin yüksek seviyeli oturumlarına dek pişirilecek (Şekil 1)

Şekil 1. Talanoa Diyaloğu hazırlık aşaması (Kaynak: UNFCCC, Karar 1/CP.23, Ek)

Bu hazırlık aşamasının ardından COP24’te politik aşamaya geçilerek benzer bi süreç en yüksek seviyede politik sahiplenme açısından da masaya yatırılmış; sürecin sonuçlarına dair rapor ve kararlar paylaşılmış olacak (Şekil 2)

Şekil 2. Talanoa Diyaloğunun 2018 Kasım’ında Polonya’da düzenlenecek iklim zirvesinde gerçekleştirilecek politik aşaması (Kaynak: UNFCCC, Karar 1/CP.23, Ek)

(Ana görsel kaynağı: un.org)