Uluslararası Güneş Enerjisi Topluluğu – Türkiye Bölümü (GÜNDER) Başkanı Kutay Kaleli, mücbir sebep kaynaklı mevcut gecikmeler göz önünde bulundurularak Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması’na (YEKDEM) göre en son Aralık 2020’de devreye girmesi gereken santrallar için tarihin ileriye alınması gerektiğini söyledi.
YAZI: Bulut BAGATIR
Koronavirüs pandemisi Çin’de başladığı günden bu yana yerli güneş sanayisi nasıl etkilendi?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından “pandemi” olarak tanımlanan ve tüm dünyanın sağlık için teyakkuza geçtiği virüs salgını, hiç şüphesiz enerji sektörünü ve tüm ekonomiyi de etkisi altına aldı. COVID-19 pandemisinin diğer sektörlerde olduğu gibi güneş enerjisi sektöründeki etkilerine bakıldığında, küresel tedarik zincirlerinde ve üretimde gecikmeler yaşanmaya başladığı görülüyor. Özellikle, güneş sektörü için ekipman üretimlerinde yavaşlama ve güneş panelleri, ürünlerinin fiyatlarında kısa süreli artışlar bekleniyor.
Bu dönemde güneş enerjisi sektörünün yatırımlarına devam etmesi açısından beklentisi ne yönde? Bu konuda bir anket gerçekleştirdiniz. Nasıl sonuçlar ortaya çıktı? Temelde talepler neler?
Türkiye’de yer alan yenilenebilir enerji sektörü dernekleri olarak, her birimiz kendi üyelerimiz ile anket çalışmaları yaptık. Yapılan anket çalışmalarına göre, bugün ülkemizde halen inşaatı devam eden ve bu sene sonuna yetiştirilmek üzere çalışmaları devam eden 2500 MW RES, 600 MW HES, 450 MW GES ve 170 MW JES olmak üzere, toplam 3720 MW yenilenebilir enerji projesi yer alıyor. Projelerin tahmini yatırım tutarı 7 milyar euronun üzerinde. Bu projeler finans kuruluşları tarafından kefalet, ipotek, proje finansmanı vb. teminatlar ile finanse ediliyor ve pandemi nedeniyle bu yılın sonundan önce yetiştirilmelerinde sorun yaşanması kuvvetle muhtemel görünüyor. Anket sonuçları da nakliye ve lojistik hizmetlerinin hacminde önemli bir azalma, projelerin şebeke bağlantılarında kaçınılmaz gecikmeler yaşanacağını gösteriyor. Bilindiği üzere halen inşaatı devam eden lisanslı ve lisanssız 1000 MW’ye yakın Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizmasından (YEKDEM) yararlanmak üzere işletmeye alınması planlanan güneş enerjisi santralı bulunuyor. Bu santrallar da virüs kaynaklı piyasalarda oluşacak arz ve talep şoklarından etkileniyor. Finansman koşullarında ortaya çıkabilecek belirsizlikler nedeniyle de gecikmeler yaşanıyor. GÜNDER ve yenilenebilir enerji sektöründeki diğer STK’lar olarak, tüm bu değerlendirmeler ışığında, YEKDEM bitiş tarihinin 8-12 ay arasında güncellenmesi önerisini bakanlığımıza sunduk. YEKDEM mekanizmasına göre en son Aralık 2020’de devreye girmesi gereken santrallar için mücbir sebep kaynaklı mevcut gecikmeler göz önünde bulundurularak bu tarihin ötelenmesi gerekiyor.
Devletler koronavirüsle mücadelede ekonomik yardım paketlerini açıklıyorlar. Bu paketlerin fosil yakıtlar yerine yeşil dönüşüme hız vermesi talep ediliyor. Türkiye’de buna dair bir ışık görüyor musunuz?
Düşen maliyetler ve güçlü politika destekleri, yenilenebilir enerjiyi birçok ülkede daha çekici ve rekabetçi hale getirdi. Ancak şimdi koronavirüs krizinden kaynaklanan zorluklar ile karşı karşıya kaldık. Uluslararası Enerji Ajansı konuyla ilgili yakın zamanda yayımladığı açıklamasında, projelerin tamamlanmasında gecikmelere yol açabilecek tedarik zincirindeki kesintilere; bu yıl sona eren devlet teşviklerinden yararlanamama riskine; gelecekteki elektrik talebi üzerindeki belirsizlikler ile birlikte kamu ve özel sektör bütçeleri üzerindeki baskı nedeniyle yatırımlarda ciddi düşüşler beklendiğine dikkat çekti. Biz de bu zorluklara dikkat çekmek üzere, sektörün sürdürülebilirliğini sağlayacak düzenlemeleri hayata geçirmek için çalışıyoruz. Bahsi geçen anket çalışmalarının sonuçlarını Bakanlığımıza iletmemizin yanı sıra sektöre yön verecek önemli gelişmeler de yaşanıyor. T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu da geçtiğimiz haftalarda pandemi konusunu Kurul Gündemine taşıdı. Alınan karar ile “Ön Lisans/Lisans”a tabi tüm projelerin yükümlülükleri adına COVID-19 mücbir sebep kabul edildi, yükümlülükleri de üç ay ertelendi. Bununla birlikte, milli ekonomimize kazandırılması planlanan, her biri ihalelere girilerek kazanılmış, finans kuruluşlarına ve ülkemize önemli derecede mali yükümlülükler içeren YEKDEM projelerinin de salgından etkilenmeyerek sağlıklı bir şekilde işletmeye alınabilmeleri adına ilave bir süreye ihtiyaç duyuluyor. Bu projelere ek süre verilmesi, projelerin YEKDEM’den faydalanma sürelerini uzatmayacak, halihazırda zaten yatırımları devam eden bu projelerin de devletimize ek bir mali bir külfeti olmayacak. Yeni tip koronavirüsün olumsuz etkilerinin bertaraf edilmesine katkı sağlamak ve ülke ekonomisini güçlendirmek amacıyla finansmana erişimin kolaylaştırılması için de düzenlemeler yapıldı. Ekonomiye ilişkin düzenlemeler içeren Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapan Kanun Teklifi, TBMM Genel Kurulunda kabul edildi ve YEKA yarışmalarında TL üzerinden ihale düzenlenmesi kararlaştırıldı.
Çin ekonomisi, tüm dünya ekonomisi gibi bu süreçte büyük zarar gördü. Özellikle güneş enerjisindeki sanayi üretim payı düşünüldüğünde Çin’in bu durumu dünyanın geri kalanını nasıl etkiledi? Negatif etkileri önlemek için nasıl önlemler alınıyor?
Güneş enerjisi sektöründeki modül ve invertör gibi anahtar ekipmanların temini, koronavirüs salgınından en fazla zarara uğrayan alanlar. Modül üretiminde yer alan birçok hammadde ve silikon wafer, alüminyum çerçeveler, bağlantı kutusu ve konnektör gibi yardımcı malzemelerde Çin’deki kısıtlanan tedarik zinciri nedeniyle lojistik problemler yaşanıyor. Nakliye ve lojistik hizmetlerinin hacmindeki bu önemli azalma, tüm dünyada projelerin şebeke bağlantılarında ve teslim sürelerinde kaçınılmaz gecikmelere yol açıyor. Çin’in küresel etkileri zamanla artacak ve dünya çapında güneş panelleri ve ürünlerinin fiyatlarında kısa süreli artışlar yaşanacak. Hükümetlerin ekonomiyi yeniden rayına oturtacak teşvik paketlerine, yenilenebilir enerji projeleri için finansman ve teşvikleri dahil etmeleri şart.
IRENA yeni yenilenebilir enerji kapasitesinin 2019 yılında rekor kırdığını duyurdu. Ancak benzer artış tahminlerinin kısa vadede koronavirüs nedeniyle gerçekleşemeyeceği birçok uzman tarafından dile getiriliyor. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? Güneş enerjisinin kısa vadede atağa kalkması için neler yapılması gerekiyor?
Koronavirüs her alanda olduğu gibi yenilenebilir enerji yatırımlarında da ciddi düşüşlere neden oluyor. Ancak, iklim krizinin alarm verdiği, geleceğin en ucuz ve sürdürülebilir kaynağının yenilenebilir enerji olduğu artık anlaşıldı. Günümüzde pek çok hükümet ve düzenleyici kurum, üretim ve tüketim için daha akıllı ölçüm sistemlerini, yeşil standartları teşvik ediyor ve kaynaklarını daha verimli bir şekilde kullanmaya yöneliyor. Enerji sistemlerinin çevresel, ekonomik ve hizmet açısından sürdürülebilir olması için aynı çabanın kısa ya da uzun tüm vadelerde devam ettirilmesi gerekiyor. Başka bir deyişle, tüm dünyanın ucuz, yeşil ve güvenilir enerji kaynaklarına ihtiyacı var.
Özellikle koronavirüs ve petrol talebindeki düşüş fosil yakıt endüstrisini derinden etkiliyor. Biraz daha uzun vadeli bakacak olursak bu etki yeşil enerjiye ve sizin özelinizde güneş enerjisine olumlu bir dönüş sağlayabilir mi?
Güvenilir ve ucuz enerji sistemleri olarak kabul edilen petrol ve doğalgaz için geçtiğimiz yüzyılda pek çok ilerleme kaydedildi ancak bunların yeterince yeşil kaynaklar olmadığı iklim krizi ile netlik kazanmış durumda. Karbondioksit emisyonlarını azaltmak için artan sosyal ve politik baskı, özellikle enerji şirketleri için karbonu yok etmeyi ana hedef haline getirdi. Yenilenebilir kaynakların tam olarak entegre edildiği, gerekli esnekliğin sağlandığı sistemler ve dağıtık santralların kullanımlarının daha iyi anlaşılması bu işin kilit noktasını oluşturuyor.
Enerji Bakanı Fatih Dönmez 2020’nin ilk yarısında ilk Mini YEKA yarışmanın gerçekleştirileceğini söylemişti. Buna dair bakanlıktan yeni bir bilgi elinize ulaştı mı? Yarışmanın ne zaman gerçekleşeceğini düşünüyorsunuz?
Mücbir sebep kaynaklı mevcut gecikmeler, mini YEKA yarışma tarihlerini de etkileyecek. Yenilenebilir enerji kaynak alanlarında kurulacak üretim tesisleri için Bakanlık tarafından TL olarak belirlenecek tavan fiyat üzerinden teklif edilecek en düşük fiyat, o yenilenebilir enerji kaynak alanı için yarışma şartlarında belirlenecek süre boyunca YEKDEM kapsamında uygulanacak. Yarışma için yapılan bu düzenlemeler ışığında, küresel salgının hafifletilmesi ile birlikte, bu yıl içerisinde yeni tarih belirleneceğini umuyoruz.
