Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş, önümüzdeki bir hafta için aşırı sıcak hava koşulları ve orman yangınları konusunda önemli uyarılarda bulundu.
Gerçekte Türkiye’yi etkilemeye başlayan olasılıkla uzun süreli sıcak hava koşullarını -ki sıcak hava dalgasına dönüşme olasılığı da var- önümüzdeki günlerde, geçen hafta boyunca “Avrupa’da yaşanan sıcak hava dalgaları ve küresel iklim değişikliği bağlamlarında, çeşitli radyo ve TV kanallarının canlı yayınlarında klimatolojik ve meteorolojik nedenleriyle birlikte önceden öngörmüştüm.
Gerçekten de öyle oldu ve Türkiye, Avrupa’da yaşanan ve afet boyutunda etkileri olan (sıcak hava dalgalarından ölümler, geniş alanlı çok sayıda orman, çalılık ve tarım alanlarındaki yangınlar, yangınların yol açtığı hava kirliliği ve sağlık sorunları, kırsal alanların, doğanın, ormanların, kırsal yerleşmelerin, tarihsel-kültürel eserlerin ve biyoçeşitliliğin gördüğü ciddi kayıp ve hasarlar, zararlar, yok oluşlar, vb.) sıcak hava dalgasından yaklaşık iki hafta sonra, 23 Temmuz 2022 tarihiyle birlikte uzun soluklu bir sıcak-çok sıcak ve kuru-kurak yaz havasının etkisine girdi.
Ne Oldu?
Türkiye ve bölgesinde (Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’yu içerir) bu tür uzun süreli sıcak-çok sıcak ve kuru-kurak hava durumu tipi devrelerine yol açan sinoptik ölçekli tropikal kökenli çok sıcak ve kuru hava durumu koşulları 23 Temmuz’dan başlayarak Türkiye’de etkili olmaya başladı. Muson alçak basıncının sirkülasyon temelli kuzeybatı uzantısı-yazın tropiklerarası yaklaşma kuşağının (ITCZ) kuzeye kayması ve Tibet Platosu dahil güney Asya’nın mevsim gereği çok ısınması ve termik kökenli bir alçak basıncın o bölgelerde oluşması nedeniyle- Pakistan, İran ve Orta Doğu üstünden, Azorlar yüksek basıncının sıcak dili batı ve güneybatıdan kuzey Afrika’dan Türkiye’yi etkilemeye, hava sıcaklıklarının hızla yükselmesine ve havanın kurumasına yol açtı.
Gelecek 10 güne ve daha sonrasına ilişkin çeşitli hava ve meteoroloji tahmin merkezlerinin kısa ve orta erimli tahmin ürünlerine dayalı öngörüsel hava tipi çözümlemelerimize göre, önümüzdeki en az 10 günlük dönemde Türkiye’nin genel olarak kuzeybatı, batı ve güney bölgelerinde, özellikle Batı Anadolu’da Biga Yarımadası, Ege (çok sıcak ve kuru), Güneybatı Anadolu ve Batı Akdeniz bölümleriyle (çok sıcak ve kuru), Antalya, Adana ve İskenderun yöreleri ve Güneydoğu Anadolu’nun hemen tamamıyla, Doğu ve İç Anadolu’nun batı ve güney bölümlerinde ortalama hava sıcaklıkları uzun süreli ortalamalarına kıyasla yaklaşık 3-6 santigrat derece (°C) daha sıcak geçecektir (Şekil 1a). Bu dönemde, en yüksek (maksimum) hava sıcaklıkları, Güney Marmara’nın güneyi, Ege Bölgesi, Antalya ve Adana-İskenderun yöreleriyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin hemen tamamında 40°C’ye ulaşacak; Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki bazı yerlerde 40°C’yi aşabilecektir (Örneğin, Aydın, Denizli, Kilis, Şanlı Urfa, Diyarbakır, Batman, vb.)
Ne Yapmalı?
Bu yüzden, tropikal Afrika, Güney Asya ve Orta Doğu kökenli uzun süreli sıcak ve çok sıcak hava koşulları, bazı merkezlerde sıcak hava dalgalarına dönüşebilecektir. Bu nedenle hemen bugünden başlayarak sıcak ve çok sıcak hava koşullarının yaşanabileceğinin öngörüldüğü ya da beklendiği yerlerde (bölge, il, ilçe, köy, vb.), günün 11-17 saat arasında güneş altında ve sıcakta kalmamaya çalışın. Günün bu saatlerinde yüksek enerji isteyen ve aşırı su kaybına yol açacak fiziksel etkinliklerden, şiddet derecesine göre -en düşükten en yükseğine doğru- sırasıyla ısı krampından, ısı bitkinliğinden ve yaşamsal tehlikeli sıcak çarpmasından (çok yüksek sıcaklıklarda şiddetli sıcak çarpması) ve susuz kalmaktan kaçının.
Özetle, “Günün önerdiğimiz 11-17 saatleri arasında güneş altında kalmamanızı, ağır fiziksel etkinlik ve çalışma yapmamanızı ve bol bol serin su, ayran, ev yapımı meyve suyu, şerbet, limonata ve çok sıcak olmayan çay (kola ve diğer gazlı içecekler değil) içerek vücut sıcaklığınızı kontrol altında tutmanızı, artıyorsa bunu yakınlarınızdan yardım alarak ya da sağlık kuruluşlarına başvurarak önlemenizi, bunları yaparak iklim konforunuzu yükseltmenizi ve her koşulda su gereksiniminizi karşılamanızı öneriyorum!”
Ayrıca, yukarıdaki 10 günlük hava durumu öngörümüze göre, Türkiye’nin Biga Yarımadası ve Çanakkale yörelerini de içerecek biçimde Güney Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yangın tehlikesinin artacağını da açıkça, bir kez daha ve güçlü bir biçimde vurgulamam gerekiyor.
Sonuç olarak bugünle birlikte bir kez daha olasılıkla bu 10 günlük dönemde zaman zaman kuvvetli ve hamleli esebilecek olan kurutucu rüzgarlar ve sıcak hava, patlamaya hazır birer yanıcı maddeye dönüşmüş olan, ormanlar, çalı ve makilikler, çayır ve meralar, anızlar, kuru tarla ve bahçelerin vb. daha da kurumasına neden olacaktır, yani yangına daha elverişli hale getirecektir.
Burada saydığım arazilerde, piknik yerleri, anız ve yerleşim alanlarının çevrelerinde yüksek alarm durumunda olunması gerekir. Hangi nedenle olursa olsun bu günlerde çıkabilecek küçük bir yangın yönetilmesi ve denetlenmesi zor olacağı için büyük yangınlara dönüşebilir.
