Yazı: Prof. Dr. Etem Karakaya, ekonomist, iklim değişikliği ve enerji uzmanı
Türkiye COVID-19 salgını ile mücadele için Mart ayından itibaren bir dizi önlemler aldı. Okulların tatil edilmesinden bazı işyerlerinin kapanmasına, 65 yaş üstü ve 20 yaş altı sokağa çıkma yasağına ek olarak son iki haftadır da hafta sonları ülke genelinde sokağa çıkma yasağı uygulanıyor. Haliyle alınan bu olağanüstü önlemlerin ekonomik ve sosyal yaşamda çok ciddi etkileri oluyor.
Türkiye’nin aldığı önlemlerin günlük elektrik tüketim üzerine etkilerini görmeye başladık. Bu kapsamda alınan önlemlerin etkilerinin ölçülmesi için verilere ihtiyacımız var. Bu konuda TEİAŞ tarafından sağlanan anlık elektrik verileri çok önemli bilgiler sunuyor. Çünkü, bilindiği gibi, elektrik tüketimi ve ekonomik büyüme arasında aynı yönlü çok yüksek bir korelasyon var. Geçmiş dönemlere baktığımızda, elektrik tüketimi ve ekonomik büyüme neredeyse aynı oranda artış gösteriyor, ancak 2001 ve 2009 krizinde yaşanan daralmada ise GSYH daralmasının, elektrik tüketimi azalışından çok daha fazla olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle, öncelikle Türkiye’nin Mart ve Nisan ayları elektrik tüketimi karşılaştırmasını 2019-2020 yılı için haftanın aynı günlerine karşılık gelecek şekilde yaptım. Veriler çok ilginç bir seyir gösteriyor. Örneğin, Türkiye’nin 16 Mart 2020 tarihinde okulların ve bazı eğlence mekanlarının kapanmasına yönelik aldığı karar öncesinde, -önceki iki yılda elektrik tüketimi neredeyse aynı seviyede seyrederken- çok ilginç bir şekilde kısmi kapanmanın başladığı ilk haftada elektrik tüketimi önceki yıla göre azalmamış aksine belirgin şekilde artış göstermiş. Anlaşılan, her ne kadar okullar ve bazı işyerleri kapansa da, mevcut işyerleri kapanma riskinin yaklaştığını görüp panik ve ihtiyatla daha fazla üretim yapmış, vatandaşlar ise ileride bitirilecek işleri erkene almışlar. Devam eden hafta kafe, restoran ve berber gibi yeni işyerlerinin kapanması ve vatandaşlara yönelik önlemlerin artırılmasıyla elektrik tüketimi her gün artarak azalma göstermiş. Örneğin 16 Nisan Perşembe günü elektrik tüketimi 2019 yılı 3. haftası Perşembe günü olan 18 Nisan’a göre %17.5 daha az olmuş. Elektrik tüketiminde yaşanan bu büyük düşüş, Türkiye’nin Nisan ayı GSYH’nin de ciddi azalacağının işareti.
Şekil 1: Türkiye’nin 2019-2020 Mart ve Nisan Ayı Elektrik Tüketimi
Aynı şekilde, 16 Nisan Perşembe ve ulusal ölçekte sokağa çıkma yasağının yaşandığı Cumartesi günleri saatlik elektrik tüketimini aynı güne rastgelen 2019 yılı verileriyle karşılaştırdık. 24 saat itibarı ile 2020 Perşembe günü, 2019 yılı Perşembe elektrik tüketiminin oldukça altında seyrediyor. Ancak gece saat 01:00’de tüketilen elektrik miktarı %13,7 civarında azalma gösterirken, 08:00-09:00 arası tüketim ise yaklaşık %21.3 ile en fazla düşüşü yaşamış. Bir önceki yıla göre, sabah kalkıp işe gitmeyenler ve işyerlerinin açılmaması nedeniyle tüketim miktarında bu saatte azalma en yüksek olmuş. Sokağa çıkma yasağının olduğu Cumartesi gününü önceki yıl ile karşılaştırmamızdaki amaç, önlem amacıyla tüm işyerleri ve faaliyetler durdurulursa, bunun ekonomi üzerine etkisini görmek bakımından fikir sahibi olmak. Görüleceği gibi, Nisan 2020’nin üçüncü haftasının Cumartesi günkü elektrik tüketimi 2019 yılının aynı gününe göre toplamda %26.7 azalma göstermiş. Gün içinde en büyük düşüşler ise yaklaşık %38 ile 10.00-12.00 saatleri arasında olmuş. Bu veriler, bize eğer ulusal ölçekte bir sokağa çıkma yasağı uygulansa, Türkiye’nin günlük GSYH azalışının da ne kadar yüksek olabileceği konusunda fikir veriyor.
Şekil 2: Saatlik elektrik tüketimi karşılaştırma, 2019-2020 Nisan Ayı üçüncü haftası Perşembe
Şekil 3: Saatlik elektrik tüketimi karşılaştırma, 2019-2020 Nisan Ayı üçüncü haftası Cumartesi
Türkiye’de COVID-19 salgınına yönelik önlemlerin ne kadar süreceği ve önlemlerin zaman içinde nasıl bir seyir izleyeceği belirsizliğini korusa da, sağlık felaketinin yanında bu veriler ülkenin ikinci çeyrekte ve post-korona döneminde büyük bir ekonomik tahribat yaşayacağı konusunda fikir veriyor.
Not: Prof. Dr. Etem Karakaya’nın “COVID-19 Krizinin Ekonomi, Enerji ve Emisyonlar Üzerine Etkileri: Mevcut Durum ve Olası Post-Korona Senaryoları” kapsamlı çalışması da kısa bir süre sonra, İklim Haber’de yayımlanacak.
