Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Avrupa) ve partnerlerinin düzenlediği Fosil Yakıt Teşvik Ödüllerinde Türkiye’den Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ikincilik aldı. Ödüller, Avrupa’nın en kirli ve en ölümcül devlet teşvikleri arasından halk oylaması ile seçildi. 15 ülke/kuruluşun aday gösterildiği ödülde, Türkiye’den EÜAŞ, 10 Nisan – 8 Mayıs 2017 tarihleri arasında yapılan oylamada ikinci oldu ve iklim değişikliğine zarar veren şirket olarak afişe edildi.
İçlerinde CAN Avrupa, HEAL, Overseas Development Institute (ODI), Bankwatch, OilChange International (OCI)’ın da yer aldığı sivil toplum kuruluşları, Avrupa devletlerinin fosil yakıtlarına aktardığı kamu kaynakları hakkında farkındalık yaratmak için verilen Fosil Yakıt Teşik Ödülleri törenini geçtiğimiz Mayıs ayında Brüksel’de düzenledi. İklim değişikliğini hızlandıran devlet destekleri ve projelerini gözler önüne seren törende Türkiye’den kamu şirketi Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) da ödül aldı. Türkiye, kömürlü termik santrallere verdiği teşvikler yüzünden “Sinsice Verilen Özel İmtiyazlar” kategorisinde dereceye girdi.
Türkiye’den EÜAŞ’ın ikincilik aldığı ödül töreninde, diğer ödül alan ülkelerden bazıları ise Polonya ve Norveç oldu. Polonya, AB fonlarını kömüre kullandığı için “Ölümcül Fonlama” ödülü alırken, Norveç ise halkın vergilerini kutupta petrol aramalarına ayırdığı için “Kirli Vergi Hediyeleri” ödülüne layık görüldü. Ayrıca özel jüri ödülü de yerelde çok tartışmalı olan mega proje Güney Gaz Koridoru’na AB bütçesinden verilen teşvikler yüzünden Avrupa Birliği kurumlarına verildi.
“Kamu Kaynakları Kömür Şirketlerine Aktarılıyor”
CAN Avrupa Direktörü Wendel Trio açıklamasında, bu ödüller ile görülmeyen kirli desteklerin açığa çıkartılmasını amaçladıklarını belirtti ve bu desteklerin 2020’ye kadar geri çekilmesi gerektiğini ifade etti. Trio ayrıca, ülkelere çevre ve halklar yerine fosil yakıtları desteklemeyi bırakmaları çağrısında bulundu.
Ödüle dair açıklama yapan, 350 Ankara’nın kurucularından Tülin Yıldırım, “Kömürlü termik santraller ve kömür madenciliği küresel enerji dönüşümü sayesinde finansal zorluklarla karşılaşıyor. 2016 yılında dünyanın en büyük kömür şirketleri Peabody ve Arch Coal iflasını açıkladı. Ancak, EÜAŞ, ülkemizde her geçen gün daha da zarar eden kömür şirketlerine kamu kaynaklarını aktarıyor. Teşviklerle ayakta duran bu firmaların zararlarını bize ödetiyor. Hem vergilerimizden bu firmalara para aktarılıyor hem de yüksek alım garantileri yüzünden pahalı elektrik fiyatları ile karşılaşıyoruz” dedi.
EÜAŞ’tan Öldüren Teşvikler
EÜAŞ özellikle elektrik üretimde kömürlü yakıt kullanan şirketlere ve kömür madenciliğine önemli imtiyazlar sağlıyor. EÜAŞ, kömür rezervlerinin kamu kaynakları ile geliştirilmesi, finansal risklerinin teşviklerle aşılması ile verimsiz ve kâr etmeyecek kömür yatırımlarını, yatırımcılar ve bankalar için cazip hale getirmesi gibi başlıklar altında kamu kaynaklarını kirli kömür şirketlerine aktarıyor. 2005 yılında yeniden başlattığı kömür arama faaliyetleri ile EÜAŞ, 8 milyar ton rezervin 15 milyar tonu aşmasını sağlayarak iklim değişikliğini hızlandıran bir rol oynadı. Ardından bu sahaların yatırım hazırlıklarını kamu kaynakları ile yapmaya başladı. Devlet, üretim maliyeti yüksek ve pahalı olan, finansman sorunu yaşayan bu projelere yüksek alım garantisi veriyor. Örneğin, 2016 yılında toptan elektrik fiyatı 15 krş/kw iken bu sahalardan elde edilen elektriğe devlet 18,6 krş/kw ödeme yaptı. Şubat 2016’da yapılan Çayırhan B projesi özelleştirmesinde ise yatırımcı, ihaleyi kilovat saat başına yaklaşık 6,04 cent, yani 22 kuruş alım garantisi ile kazandı.
Fosil yakıt teşvikleri, iklim değişikliğinin en önemli tetikleyicileri arasında bulunuyor. Piyasa koşullarında ayakta duramayan fosil yakıt şirketleri, kamu kaynakları ile kurtarılarak seragazı üretmeye devam ediyor. Bu yüzden tüm dünya yavaş yavaş bu teşvikleri ortadan kaldırmaya dair adımlar atmaya başladı. G7 ülkeleri de, 2030 yılına kadar verimsiz fosil yakıt teşviklerini kaldırmayı kabul etti. Türkiye’nin de üyelerinden olduğu G20, 2009 yılında verimsiz fosil yakıtlara teşvik vermeyi keseceğini kabul etti ancak ülkemizde bu konuda henüz somut bir adım atılmadı. EÜAŞ’ın mevcut teşvikleri hem Türkiye’nin bu sözünü tutmasını engelliyor, hem de küresel piyasa şartlarında popülerliğini yitiren kömürün yerini rekabetçi, sürdürülebilir yenilenebilir yatırımlarının almasının önüne geçiyor.
