Aşı Bizi Bir Sonraki Büyük Pandemiden Kurtaramaz Ancak Ekosistem Restorasyonu Kurtarabilir

YAZI: Doç. Dr. Barış Karapınar, Kıdemli Danışman, Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (UNCCD)

ÇEVİRİ: S. Sena Akkoç

Bilimsel bir araştırmaya göre, insanlarda patojen olan 1415 bulaşıcı organizma türü var. Bunların %61’i ise zoonotik (hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar). Çarpıcı bir biçimde, zoonotik patojenlerin bulaşıcı hastalıklara (EID) yol açma olasılığı, zoonotik olmayanlara göre iki kat daha fazla¹. 1940-2004 yılları arasında 335 EID vakasını analiz eden bir diğer çalışmaya göre ise EID’lerin sayısı zaman içinde önemli miktarda arttı. Bu EID’lerin %60’ından fazlası hayvanlar tarafından bulaşıyor ve çoğu (%71,8) yaban hayatından kaynaklanıyor².

Son zamanlarda ortaya çıkmış olan MERS, SARS, H1N1, HIV ve COVID-19 gibi hastalıklar, insanların vahşi yaşamla etkileşimi yoluyla bulaşıyor³.

Ortaya Çıkan Bulaşıcı Hastalıkların Sıcak Noktaları

Arazi kullanımı değişikliğinin EID’lerin en yaygın tetikleyicisi olduğu görülüyor  (bkz. Şekil 1)⁴. Özellikle tropikal ormanların kenar bölgeleri, yeni insan virüsleri için önemli bir bulaşma kaynağı. İnsanlar tarım, hayvancılık, kereste ve diğer doğal ürünlerin üretimi ve ticareti için ormanları kesip habitat parçalanmasına neden oldukça, “kenar etkisi” adı verilen orman kenarlarının uzunluğu da vahşi hayvan kaynaklı hastalıkların bulaşma riskiyle birlikte artıyor.⁵

Aşı Bizi Kurtarmayacak Ancak Ekosistem Restorasyonu Kurtarabilir

Yaklaşık 11-12 bin yıl önce bugünkü Türkiye coğrafyasını da içine alan Bereketli Hilal’de tarıma geçişten sonra hayvanların evcilleştirilmesi, insanlar ile hayvanlar arasında yakın etkileşimin başlangıcı oldu. Bu dönüşüm, zoonotik hastalıklar çağının da başlangıcı sayılmakta¹⁰. O zamandan beri insanlar, özellikle tarımsal faaliyetler yoluyla dünya genelindeki tüm karasal doğal alanların  dörtte üçünden fazlasını değiştirdi ve dünyanın toplam arazisinin  dörtte birine yakınını tahrip etti¹¹. Arazi kullanımındaki değişiklik ve tahribat, doğal yaşam alanlarının yok edilmesi ve bununla bağlantılı küresel biyolojik çeşitlilik kayıplarının en önemli nedeni olarak görülüyor

Eğer günümüzdeki eğilimler devam ederse, dünyada doğrudan insan etkisinde olmayan karasal alanların %10’un altına düşmesi bekleniyor. Bunun sonucunda ortaya çıkan biyolojik çeşitlilik kaybının  2050 yılına kadar %38-46’ya çıkacağı tahmin ediliyor. Bu da gelecekteki pandemi risklerini artıracak¹².

Bir taraftan bugünkü pandemiye aşmaya çalışırken bir taraftan da her geçen sene riski daha fazla artan  büyük pandemileri engellemeye yönelik adımlar atmalıyız. Bu yöndeki küresel çabalar, hayvan kaynaklı bulaşıcı hastalıkların  temel nedeni olan ekosistem bozulumuyla  savaşıma odaklanmalı. COVID-19 sonrası yeninden yapılanma için şimdi alınan kararlar, gelecekte doğa ile olan ilişkimizi de şekillendirecek. Sürdürülebilir bir gelecek kurmak için, çok büyük çapta gerçekleştirmemiz gereken ekosistem koruma ve restorasyonunu, doğa-pozitif yeni bir toplumsal dönüşümün aracı olarak değerlendirmeliyiz.

Kaynakça

1 Taylor, Louise H., Sophia M. Latham, and Mark E.J. Woolhouse. 2001. “Risk Factors for Human Disease Emergence” eds. M. E. J. Woolhouse and C. Dye. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 356(1411): 983–89.

2 Jones, Kate E et al. 2008. “Global Trends in Emerging Infectious Diseases.” Nature 451(7181): 990–93. https://www.nature.com/articles/nature06536.

3 Dobson, Andrew P. et al. 2020. “Ecology and Economics for Pandemic Prevention.” Science 369(6502): 379–81. https://science.sciencemag.org/content/369/6502/379.abstract

4 Loh, Elizabeth H. et al. 2015. “Targeting Transmission Pathways for Emerging Zoonotic Disease Surveillance and Control.” Vector-Borne and Zoonotic Diseases 15(7): 432–37. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26186515/ (September 6, 2020).

5 Dobson, Andrew P. et al. 2020. “Ecology and Economics for Pandemic Prevention.” Science 369(6502): 379–81. https://science.sciencemag.org/content/369/6502/379.abstract

6 Faust, Christina L. et al. 2018. “Pathogen Spillover during Land Conversion” ed. Richard Ostfeld. Ecology Letters 21(4): 471–83. http://doi.wiley.com/10.1111/ele.12904

7 Faust, Christina L. et al. 2018. “Pathogen Spillover during Land Conversion” ed. Richard Ostfeld. Ecology Letters 21(4): 471–83. http://doi.wiley.com/10.1111/ele.12904

8 Wolfe, Nathan D., Claire Panosian Dunavan, and Jared Diamond. 2007. “Origins of Major Human Infectious Diseases.” Nature 447(7142): 279–83. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK114494/ (September 6, 2020).

9 Dobson, Andrew P. et al. 2020. “Ecology and Economics for Pandemic Prevention.” Science 369(6502): 379–81. https://science.sciencemag.org/content/369/6502/379.abstract

10 Wolfe, Nathan D., Claire Panosian Dunavan, and Jared Diamond. 2007. “Origins of Major Human Infectious Diseases.” Nature 447(7142): 279–83. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK114494/ (September 6, 2020).

11 UNCCD. 2017. Global Land Outlook. First Edit. UNCCD. https://knowledge.unccd.int/glo/GLO_first_edition

12 IPBES. 2018. The IPBES Assessment Report on Land Degradation and Restoration. ed. A. (eds.). Montanarella, L., Scholes, R., and Brainich. Bonn: Secretariat of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. https://ipbes.net/sites/default/files/2018_ldr_full_report_book_v4_pages.pdf.