Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2016 yılı toplam çevresel harcamalar, gelirler ve harcama istatistiklerini yayımladı. Buna göre toplam harcamalar 2016 yılında 31,8 milyar TL’ye, gelirler ise 24,9 milyar TL’ye yükseldi; atık yönetimi (%40,4) ve su hizmetlerinde (%32,6) yoğunlaştı; çevresel faaliyetlerde 89 bin kişi istihdam edildi; istihdamda kadın-erkek eşitsizliği dikkat çekti. Öncelikli amacın “çevresel koruma” olduğu harcamalara dair bu veriler aynı zamanda iklim değişikliği ile mücadele ve uyum açısından önemli yere sahip olması bakımından İklim Haber’in de dikkatini yönelteceği ve izleyeceği göstergeler olacak.
Çevresel Harcamalarda Kamunun ve Özellikle Belediyelerin Ağırlığı Görülüyor
TÜİK’in 30 Kasım 2017’de kamuoyu ile paylaştığı “Çevresel İstihdam, Gelir ve Harcama İstatistikleri, 2016” çevresel harcamalar, gelirler ve istihdamın artış kaydetmeye devam ettiğini gösteriyor. Kamu ve iş sektörü toplam çevresel harcamaları 2016 yılında 31,8 milyar TL olarak gerçekleşirken bu harcamaların %66,8’ini cari harcamalar, %33,2’sini ise yeni yatırım harcamaları oluşturdu. Toplam çevresel harcamaların önemli kısmını (%76,1) kamu sektörü yaparken iş sektörünün payı sınırlı kaldı (%23,9). Kamu sektöründe toplam çevresel harcamalar içindeki en büyük payı belediyeler (%86,3) oluştururken iş sektöründe en büyük pay girişimlerin. TÜİK verilerine göre toplam çevresel harcamaların gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki payı 2016 yılında %1,2 olarak kaydedildi. Bu oran AB ortalamasından yüksek (2015 yılı için %0.8) olmakla beraber miktar açısından ortalamanın altında.
2013-2016 toplam çevresel harcamalar (Kaynak: TÜİK, 2017)
2016 yılı sektörlere göre toplam çevresel cari ve yatırım harcamaları (Kaynak: TÜİK, 2017) (1) Bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kuruluşları kapsar.
2015 ve 2016 yılı iş sektörü toplam çevresel harcamalar (Kaynak: TÜİK, 2017)
2015 ve 2016 yılı kamu sektörü toplam çevresel harcamaları (Kaynak: TÜİK, 2017) (1) Bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kuruluşları kapsar.
Kamu Su Hizmetleri, İş Sektörü Atık Yönetimine Yoğunlaşıyor
Çevresel harcamaların hangi hizmetlerde yoğunlaştığına bakıldığında atık yönetimi ve su hizmetlerinin öne çıktığı görülmekte. Kamu ve iş sektörü Toplam çevresel harcamaların %40,4’ünü atık yönetimi hizmetleri, %32,6’sını su hizmetleri, %17,6’sını atıksu yönetimi hizmetleri ve %9,4’ünü ise diğer konularda yapılan çevresel harcamalar oluşturuyor. Kamu sektörü çevresel harcamalarında %42,3 ile su hizmetlerini, iş sektöründe ise %65 ile atık yönetimi hizmetleri en büyük sahip.
2016 yılı kamu sektörü konulara göre toplam çevresel harcamalar (Kaynak: TÜİK, 2017) (1) Genel çevre yönetimi, çevresel eğitim, harcamaları bölünemeyen faaliyetler ve başka yerde belirtilmemiş faaliyetleri kapsar.
2016 yılı iş sektörü konulara göre toplam çevresel harcamalar (Kaynak: TÜİK, 2017) (1) Genel çevre yönetimi, çevresel eğitim, harcamaları bölünemeyen faaliyetler ve başka yerde belirtilmemiş faaliyetleri kapsar.
İstihdamın Yalnızca %9,3’ünü Kadınlar Oluşturuyor
Toplam çevresel gelirlerin 24,9 milyar TL olarak gerçekleştiği 2016 yılında bu gelirlerin %58,9’unu kamu sektörü, %41,1’ini iş sektörü elde etti. Tüm çevresel faaliyetlerde kamu kuruluşları, il özel idareleri, girişimler ve organize sanayi bölgelerinde toplam 89 bin kişinin istihdam edildiği görülürken bu istihdamın yalnızca %9,3’ünü kadınların oluşturması oldukça çarpıcı bir toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ortaya koyan bir gösterge oldu. İstihdamın %90,7’sini ise erkekler oluşturuyor.
2016 yılı toplam çevresel istihdamdaki kadın-erkek oranı (%) (Kaynak: TÜİK, 2017)
2016 yılı toplam çevresel istihdamdaki kadın-erkek sayısı (Kaynak: TÜİK, 2017) (1) Belediyeler ve mahalli idare birliklerinin çevresel istihdamı dahil değildir.
Çevresel istihdamda kadın-erken sayısı toplumsal cinsiyet eşitliğine/eşitsizliğine dair göstergelerden yalnızca birisi olmakla beraber bizlere çok şey anlatıyor. Kamu ve özel sektör ayrıştırılarak bakıldığında kamu sektöründe özellikle bakanlıklarda kadın-erkek istihdamının sayısı birbirine daha yakınken il özel idarelerinde durum böyle değil. İş sektörüne bakıldığında ise sayısal ve oransal eşitsizlik tüm alt iş kollarında açık şekilde ortaya çıkıyor.
2016 yılı kamu sektörü toplam çevresel istihdamdaki kadın-erkek sayısı (Kaynak: TÜİK, 2017) (2) Bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kuruluşları kapsar.
2016 yılı iş sektörü toplam çevresel istihdamdaki kadın-erkek sayısı (Kaynak: TÜİK, 2017) (3) NACE Rev. 2 Sınıflamasına göre F-S arası sektörleri içerir.
Bu rakamlar Neleri Kapsıyor?
TÜİK tarafından yapılan açıklamada çevresel istihdam, gelir ve harcama istatistikleri kapsamında, kamu sektöründe çevresel faaliyeti olan tüm kamu kuruluşları, tüm il özel idareleri, çevresel faaliyeti olan tüm mahalli idare birlikleri, nüfus büyüklüğüne bakılmaksızın tüm ilçe belediyeleri ile nüfusu 5 bin ve üzerinde olan tüm belediyeleri kapsamakta olduğu belirtiliyor. İş sektöründe ise “madencilik ve taşocakçılığı” sektöründe 50, “imalat” ve “inşaat” sektörlerinde 150, “elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı” ve “su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri” sektörlerinde 10 ve diğer sektörlerde 250 ve daha fazla çalışanı olan girişimler ile faal ve altyapı işleri devam eden tüm organize sanayi bölgelerinin kapsam dahilinde olduğu belirtilmekte.
Çevre (Koruma) Harcamaları Ne Demek? Bu Verilerin Kapsamı Ne?
TÜİK’in yayımladığı veriler “çevre koruma harcamaları” verileri. Bu kavramla TÜİK, üretim süreçleri ile mal ve hizmetlerin tüketiminden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesi amaçlı faaliyetler için yapılan harcamaları işaret ediyor. TÜİK, bu kapsama kamu sektöründe, yönetim, izleme ve mevzuat uygulamaları için yapılan harcamaların da dahil olduğunu belirtmekte. Öncelikli amacın “çevresel koruma” olduğu harcamalara dair bu veriler aynı zamanda iklim değişikliği ile mücadele ve uyum açısından önemli yere sahip olması bakımından İklim Haber’in de dikkatini yönelteceği ve izleyeceği göstergeler olacak. TÜİK kendi cümleleri ile çevre korumayı şu şekilde tanımlamakta:
Çevre koruma, hem kirliliği önleme ve azaltma faaliyetlerini hem de çevresel bozulmalarla ilgili faaliyetleri kapsar. Bu başlık altındaki faaliyetlerin öncelikli amacı çevre korumadır. Farklı amaçlarla yapılan fakat aynı zamanda pozitif çevresel etkilere sahip faaliyetler bu başlık altına dahil değildir. Aynı şekilde, teknik sebeplerle, hijyen veya güvenlik gibi iç ihtiyaçlar yüzünden yapılan ve çevresel faydaları olan faaliyetler de dahil edilmemiştir.
Cari Harcama, Yatırım Harcamaları ve Gelirden Kast Edilen Nedir?
TÜİK açıklamalarına göre:
- Cari harcamalar, üretilen veya satın alınan çevresel mal ve hizmetler için yapılan harcamalardır. Faydası ve kullanımı bir yıllık olan harcamalardır. Cari harcamalar, personel ödemeleri, sosyal güvenlik kurumlarına yapılan ödemeler, ekipman ve sarf malzemesi alımları, enerji kullanımı, hizmet alımlarını içerir.
- Yatırım harcamaları, çevre koruma amacıyla yeni kurulan ya da ilave edilen sabit sermaye stokları için yapılan üretim ve satın alış harcamalarıdır. Yatırım harcamaları, makina teçhizat alımları, bina ve bina dışı inşaatlar için yapılan harcamaları içerir (Ör; arıtma tesisi inşaatı, bertaraf tesisi kurulması vb.).
- Çevresel gelir, çevresel faaliyetler sonucunda açığa çıkan yan ürünlerden ve atık/hurda satışından elde edilen gelirler ile aynı sektörde veya farklı sektörde diğer işletme, belediye vb.’ne verilen çevresel hizmetler sonucunda elde edilen gelirlerdir. Çevresel gelirlerle ilgili olarak sadece belediyelerden veri derlenmektedir. Bu kapsamda çevre temizlik vergisi, çevre temizlik vergisinden alınan pay, kaynak suları harcı, kanalizasyon harcamalarına katılım payları, su tesisleri harcamalarına katılma payları ve diğer çevresel gelirler gibi veriler derlenmektedir.
Kamu Kuruluşu, İl Özel İdaresi, Belediye, Mahalli İdare Birlikleri, Girişim, Organize Sanayi Bölgesi ile Kast Edilen Nedir?
TÜİK açıklamalarına göre:
- Kamu kuruluşu, belirli kamu hizmetlerini yerine getirmek amacıyla oluşturulan kamu tüzel kişileridir.
- İl özel idareleri, il halkının yerel nitelikteki ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları yasa ile belirtilen ve karar organları yine yasada gösterilen, seçmenlerce seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.
- Belediye, bir şehir veya ilçenin temizlik, aydınlatma, su ve elektrik gibi ortak ihtiyaçlarını ve hizmetlerini yerine getiren yerel yönetimlerdir.
- Mahalli idare birlikleri, birden fazla mahalli idarenin yürütmekle görevli oldukları hizmetlerden bazılarını birlikte görmek üzere kendi aralarında kurdukları kamu tüzel kişilikleridir.
- Girişim, kaynakların tahsisine ilişkin karar alma özerkliğini kullanarak, mal ve hizmet üreten bir organizasyon birimidir. Girişimler bir veya birden fazla faaliyet yürüterek piyasaya mal ve hizmet üreten gerçek veya tüzel kişiliklerdir.
- Organize sanayi bölgesi, 23.10.2008 tarih ve 5807 sayılı Kanunla değişik 4562 sayılı yeni OSB Kanunu’na göre OSB’ler; sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, çarpık sanayileşme ve çevre sorunlarını önlemek, kentleşmeyi yönlendirmek, kaynakları rasyonel kullanmak, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, sanayi türlerinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla; sınırları tasdik edilmiş arazi parçalarının imar planlarındaki oranlar dahilinde gerekli idari, sosyal ve teknik altyapı alanları ile küçük imalat ve tamirat, ticaret, eğitim ve sağlık alanları, teknoloji geliştirme bölgeleri ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve bu Kanun hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgeleri” olarak tanımlanmıştır.
Bu Veriler Ne Zamandır Derleniyor? Coğrafi Kapsamı Nedir?
TÜİK, kamu sektörü kapsamında kamu kuruluşlarından 1997, belediyelerden 2001, il özel idarelerinden 2005, mahalli idare birliklerinden 2006 yılından itibaren veri derlenmekte olduğunu paylaşıyor. İş sektörü kapsamında ise girişimlerde 2007, organize sanayi bölgelerinden ise 2008 yılından itibaren veri derlenmekte olduğu belirtiliyor. Verinin coğrafi kapsamı tüm Türkiye çapında. TÜİK, kamu sektörü kapsamında çevre koruma faaliyetinde bulunan tüm kamu kuruluşları, tüm il özel idareleri, tüm ilçe belediyeleri ile nüfusu 5000 ve daha fazla olan belediyeler ve çevresel faaliyeti olan tüm mahalli idare birlikleri yer almaktayken iş sektöründe çalışan NACE Rev 2’ye göre B-S kısımlarında yer alan girişimler, faal ve altyapı işleri devam eden tüm organize sanayi bölgeleri kapsam dahilinde.
