2021 Dünya Çölleşme ve Kuraklıkla Savaşım Gününde Türkiye’nin Çölleşmeden Etkilenebilirliği ve “Potansiyel” Çölleşme Riski

YAZI: Murat Türkeş, Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu ve TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi

İnsanlık önümüzdeki yıllarda ivedilikle hem arazi ve toprakları, ekosistemleri ve biyoçeşitliliği iyileştirip eski duruma getirmek (restorasyon), hem de iklim değişikliği, çölleşme, yoksulluk, açlık ve eşitsizlikle savaşmak zorunda.

2021 Dünya Çölleşme ve Kuraklıkla Savaşım Günü’nde Yerküremiz, insanın biyosferin her yerinde yaptığı -çoğu geri döndürülmesi olanaksız ya da çok uzun yıllar alabilecek olan- doğrudan olumsuz etkiler ve insan kaynaklı iklim değişikliğinin olumsuz sonuçları nedeniyle her yıl bir önceki yıldan daha sıcak, daha kurak ve daha çorak.

Türkiye Çölleşme Modeli – Türkiye Çölleşme Risk Haritası çalışmalarının sonuçlarına göre (ÇEM, 2017; Türkeş ve ark., 2020), çölleşme süreçleri açısından Türkiye arazisinin % 12.7’si zayıf, % 53.2’ü orta, % 25.5’i ise yüksek çölleşme risk sınıfında yer alır. Türkiye arazisinin %8.6’sı diğer alanlar sınıfını oluşturur.

Türkiye’de çölleşme açısından etkilenebilirliği en yüksek araziler, orta-yüksek risk birleşimine giren alanlardır. Orta-yüksek risk birleşiminde yer alan arazi oranı % 23.1’dir. Orta-yüksek risk grubundaki bu arazilerin çölleşme ve arazi bozulumuyla savaşımda hızlı ve etkin önlemlerin alınmaması durumunda, yakın bir gelecekte yüksek çölleşme risk sınıfı içerisinde kalması kaçınılmaz (Türkeş ve ark., 2020).

Bu yüzden, günümüzde Türkiye yüzölçümünün yaklaşık yarısının (% 48.6’sı: mevcut durum %25.5 + potansiyel % 23.1) yüksek çölleşme riski altında olduğu söylenebilir.

Türkiye’de karşılaştırmalı olarak çölleşme riskine görece daha düşük düzeylerde maruz kalan havzalar, nemli-ılıman Karadeniz ikliminin egemen olduğu Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Doğu Marmara-Susurluk ile nemli Akdeniz ikliminin egemen olduğu Antalya ve Batı Akdeniz havzalarıdır.

Bu çerçevede, Türkiye’de çoraklaşma (arazi bozulumu + çölleşme) ile savaşımda başarılı adımların (politika, önlem ve uygulamalar) atılması, örneğin arazi bozulumunun dengelenmesi ve çölleşme ile savaşıma yönelik ulusal çalışmaların başarıya ulaşması durumundaysa; yüksek-düşük risk grubu birleşiminde yer alan % 16.5 oranındaki bir alanın çölleşme riskinin orta risk sınıfına düşürülmesi de olanaklıdır.

Daha ayrıntılı bilgi aşağıdaki kaynaklara başvurabilirsiniz:

ÇEM. 2017. Türkiye Çölleşme Modeli, Teknik Özet. Çölleşme ve Erozyonla Mücadele (ÇEM) Genel Müdürlüğü, Ankara.

TÜBİTAK BİLGEM-YTE. 2015. Havza İzleme ve Değerlendirme Sistemi (HIDS): Havza İzleme ve Değerlendirme Sistemi’nin Geliştirilmesi Projesi, Türkiye Çölleşme Modeli Raporu. Proje Kodu: G555000, Revizyon No: 1.0.1363.0, Sürüm Tarihi: 31.03.2015. TÜBİTAK Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi (BİLGEM), Yazılım Teknolojileri Enstitüsü (YTE), Ankara.

Türkeş, M. 2013. İklim Verileri Kullanılarak Türkiye’nin Çölleşme Haritası Dokümanı Hazırlanması Raporu. Birinci Baskı, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayını, ISBN: 978-6054610-51-8, 57 sayfa: Ankara.

Türkeş, M., Öztaş, T., Tercan, E., Erpul, G., Karagöz, A., Dengiz, O., Doğan, O., Şahin, K. and Avcıoğlu, B. 2020. Desertification vulnerability and risk assessment for Turkey via an Analytical Hierarchy Process model. Land Degradationa  Development, 31(2): 205-214; https://doi.org/10.1002/ldr.3441