2020 yılında afet ve çatışmalar nedeniyle toplam 40,5 milyon yerinden edilme vakası yaşandı. Bu rakam, raporlamanın yapıldığı 10 yıldaki en yüksek rakam. 2020 yılında afetler nedeniyle yer değiştirmeler, çatışmalar nedeniyle yer değiştirmelerden üç kat daha fazla. Şiddet ve çatışma nedeniyle 9,8 milyon, afetler nedeniyle 30,7 milyon yer değiştirme yaşandı.
YAZI: Ömer Burak TEK
Afetler, çatışmalar ve iklim değişikliği nedeniyle ülke içinde yerinden olan kişilere dair veriler toplamak ve uygulanan politikalara katkı sunmak amacıyla 1998 yılında İsviçre’de kurulan Ülke İçinde Yerinden Edilme İzlem Merkezi’nin (IDMC) 2021 Ülke İçinde Yerinden Edilmeye İlişkin Küresel Raporunda önemli bulgular yer alıyor. Rapora göre, 2020 yılında afet ve çatışmalar nedeniyle toplam 40,5 milyon yerinden edilme vakası yaşanmış. Bu rakam, raporlamanın yapıldığı 10 yıldaki en yüksek rakam.
2020 yılında afetler nedeniyle yer değiştirmeler, çatışmalar nedeniyle yer değiştirmelerden 3 kat daha fazla. Şiddet ve çatışma nedeniyle 9,8 milyon, afetler nedeniyle 30,7 milyon yer değiştirme yaşanmış. Bunların 30 milyonu yalnızca havaya bağlı afetler nedeniyle göç edenlerden oluşuyor.
2020 yılı hareketliliğinde Doğu Asya ve Sahra Altı Afrika ülkeleri başı çekiyor. Küresel hareketliliğin %30,3’ü Doğu Asya ülkelerinde gerçekleşmiş. Kendi içinde en stabil bölge ise %0,8 ile Avrupa ve Orta Asya bölgesi. 2020 yılı içinde afet nedeniyle yerinden edilmelerin en fazla olduğu ülkeler sırasıyla Çin, Filipinler ve Bangladeş: Çin’de 5,1 milyon Filipinler’de ise 4,4 milyon.
Önceki Yıllarla Kıyasladığımızda Durum Ne?
Halihazırda dünya genelinde ülke içinde yer değiştirmek zorunda kalan toplam 55 milyon kişi bulunuyor. Şiddet ve çatışma nedeniyle yer değiştirenlerin sayısı, afetler nedeniyle evini terk edenlerin yaklaşık 7 katı. Şiddet nedeniyle 48 milyon kişi, afetler nedeniyle 7 milyon kişi yer değiştirmiş. Şiddet ve çatışma nedeniyle yerinden edilen kişi sayısının en çok olduğu ülkeler sırasıyla Suriye, Kolombiya, Yemen ve Afganistan. Yerinden edilen topluluklar arasında savunmasız grupların sayısı hiç de az değil. Evini terk etmek zorunda kalan 20,7 milyon kişi 0–15 yaş grubu arasında. 65 yaş üzerinde ise bu rakam 2,6 milyon. Kişileri yer değiştirmeye zorlayan afet türlerinde ilk üç sırada kasırgalar, seller ve orman yangınları bulunuyor. Kasırga nedeniyle 14,6 milyon kişi evlerini terk etmiş. Kuraklık ve aşırı sıcaklık nedeniyle evlerini terk eden kişi sayısı ise 78.000 kişi.
Raporda ülke içi hareketliliğe ilişkin bölgesel bazlı bulgular da var. Geçtiğimiz yıllardan bu yana şiddet ve çatışma nedeniyle en hareketli olan ülkeler Suriye, Kongo ve Kolombiya. Sıralamayı Yemen, Afganistan ve Somali takip ediyor. Suriye’de evlerini terk etmek zorunda kalan kişi sayısı 6,6 milyon. 2020 yılında ise Kongo, Suriye’nin önüne geçmiş. Şiddet ve çatışma nedenli yer değiştirmenin en fazla olduğu ülkeler 2020 yılında sırası ile Kongo, Suriye ve Etiyopya. 2020 yılında afetler nedeniyle yerinden edilme oranı en yüksek olan ülkeler Afganistan, Çin ve Pakistan. Sıralamayı Etiyopya, Sudan ve Pakistan takip ediyor. Afganistan’da evlerini terk eden kişi sayısı 1,1 milyon. 2020 yılında İran, Tunus ve Mısır’daki sel; İsrail, Lübnan ve Suriye’deki orman yangınları ve Cezayir ile İran’daki depremler toplam 341 bin yeni yerinden edilmeye neden olmuş. Bu sayı son on yılda bölgede kaydedilen en yüksek sayıya karşılık geliyor.
Afetlerden hemen sonra yer değiştiren kişilerin çoğunun evlerine döndüğüne dair yanlış bir ön kabul bulunuyor. Gerçekte ise durum sanıldığından daha karmaşık ve araştırılmaya muhtaç. 2020 yıl sonu itibariyle Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde evlerini terk eden kişi sayısının en fazla olduğu ülkeler Suriye ve Yemen. Zorla yer değiştiren kişi sayısı Suriye’de 6,6 milyon, Yemen’de ise 3,6 milyon. Afganistan’da ise ABD ile Taliban arasında Şubat ayında tüm yabancı birliklerin geri çekilmesi ve ateşkes anlaşmasının imzalanması da sonuç vermemiş. 2020 yılı içinde 404 bin yeni yerinden edilme gerçekleşmiş. 2020 yılının ilk yarısında Libya’nın bazı bölgelerinde çatışmalara son vermek amacıyla taraflar arasında ateşkes imzalanmış. Trablus ve Tarhuna’da 148 bin yerinden edilmiş kişinin evlerine dönmesine izin verilmiş. Irak’taki çatışmaların azalması da yeni yerinden edilen kişilerin sayısında azalmaya yol açmış. 2020 yılında evini terk edenlerin sayısında 2019’a kıyasla %21 oranında azalma mevcut. Yıl boyunca, Irak’ta yaklaşık 235 bin kişinin evine döndüğü kaydediliyor.
Gelelim Ekonomik Sonuçlara
2020 yılında ülke içinde yerinden edilmenin ekonomik etkisi 20,5 milyar dolar. Bu devasa rakam hesaplanırken kişilere barınma, eğitim, sağlık ve güvenlik için gereken desteğin maliyeti dikkate alınmış. 18 ülkeden alınan verilere göre dünya genelinde yerinden edilen tek bir kişinin ihtiyaçlarını karşılamak için gereken bir yıllık ortalama harcama miktarı 370 dolar. Bu miktar ülkeler arası ihtiyaç farklılıklarından dolayı 100-800 dolar arasında değişebiliyor. Etki boyutuna göre yerinden edilmenin getirdiği mali yükün başında sırasıyla geçim kaynakları, barınma ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanması geliyor.
COVID-19 Pandemisi ile Artan İhtiyaçlar ve Yeni Riskler…
COVID-19’un yayılmasına eşlik eden karantinalar ve ekonomik gerileme, yerinden edilmiş birçok insanın zaten mücadele ettiği mali zorlukları yoğunlaştırmış. Özellikle Afganistan ve Irak’ta yerinden edilmiş kişiler yoksullukla başa çıkmak amacıyla olumsuz stratejiler geliştirmiş. Hükümetin kısıtlamalarına aykırı olarak çalışmaya devam etme, daha fazla borca girme, çocuk işçiliği, varlıklarını satma mecburiyeti vb. Yerinden edilmiş kişilerin barındığı koşullarda sosyal mesafeyi korumak imkânsız. Yemen’de yapılan çalışmada evini terk edenlerin %45’i, yerinden edilmemiş kişilerin %30’una kıyasla daha fazla semptom yaşamış.
Peki İklim Krizi Ülke İçi Hareketliliği Ne Ölçüde Etkiliyor?
İklim değişikliğinin bazı bölgelerde belirli tehlikeleri daha sık ve yoğun hale getirdiği kanıtlanmış. Ancak iklimin yerinden edilmeyi artırması konusu henüz inandırıcı bir şekilde ölçülmemiş. İklim krizinin yavaş başlangıçlı etkileri, farklı ve dolaylı yollardan yerinden edilmeye sebebiyet veriyor.
Birkaç örnek vermek gerekirse;
- Küresel ortalama deniz seviyesinin yükselmesi toprak kaybına ve yerinden edilmeye neden oluyor.
- Kıyı ekosistemlerinin bozulması insanları ani başlangıçlı olaylara karşı savunmasız bırakıyor ve yerinden olma ile sonuçlanabiliyor.
- Aşırı sıcaklıklar nedeniyle toprağın veriminin azalması çiftçilerin geçim kaynaklarını yok ederek yerinden edilme riskini artırıyor.
Raporda benim en çok dikkatimi çeken husus 2020 yıl sonu itibariyle afetler nedeniyle yerinden edilme sayısı çatışmalar nedeniyle yerinden edilme sayısından 3 kat daha fazla oluşuydu. Afetler nedeniyle 30,7 milyon yer değiştirme yaşanmış. Görünen o ki kurumların afet risklerinin azaltılmasına yönelik çalışmaları yetersiz kalıyor. Özellikle çatışma ve şiddetin fazla olduğu yerlerde afetlerin etkisi çok daha yıkıcı olabiliyor. Suriye, Yemen ve Afganistan gibi ülkeler savaş ve afetlerin eş zamanlı çarpıştığı zorlu ülkeler arasında dikkat çekiyor. Bu ülkelerde milyonlarca insan aidiyet duymadıkları silahlı güçler arasındaki şiddet ve çatışmaların bedelini evlerini terk ederek ödemek zorunda bırakılıyor.
