10 Adımda İklim Eylem ve Uyum Planı Nasıl Hazırlanır?

YAZI: Kentsel Stratejiler ve Yerel Uygulamalar Derneği (Kent-LAB)

1) İklim Değişikliği Hakkında Bilgi Sahibi Olun

Günümüzde kentlerin önündeki en önemli sorunlardan biri iklim değişikliğidir. İklim biliminin dikkat çektiği tehditler nedeniyle her ülke ulusal ve yerel ölçekte acilen tedbirler ve önlemleri harekete geçirmek mecburiyetinde. Özellikle Paris Anlaşması’nın ardından, ulusal hükümetlerin yanı sıra yerel yönetimler de iklim değişikliği ile mücadelede önemli roller almaya başladılar. 1990’lı yıllarda kurulan Sürdürülebilirlik Yerel Yönetimler Ağı (Local Government for Sustainability-ICLEI) ve oluşturulan diğer birlikler ve koalisyonlar iklim müzakerelerinde artan bir ağırlığa sahiptir. Belediyelerin, İklim için Başkanlar Sözleşmesi (Covenant of Mayors) imzalayarak seragazı salımlarının azaltılması konusunda hedeflerini belirlemesi önemli bir adım olarak kabul ediliyor. İklim değişikliği karmaşık bir konudur, kentlerin iklim değişikliğine karşı alacağı tedbirler kamu kurumlarından sıradan vatandaşlara ciddi bir bakış açısı ve eylem değişikliğini gerektirir. Bir İklim Eylem Planı (İEP) çalışmasına başlamadan önce, kurumunuz içinde son bilimsel tartışmaları içerecek bilgilendirme faaliyetleri yürütmeniz gerekir. Kurum içinde iklim değişikliği konusundaki tedbirlerle ilgili bir seferberliği mümkün kılacak kültürel değişimi başlatacak adımlar atmalısınız. Mutlaka ve mutlaka, bu eylem planının hazırlık ve uygulanma sürecinin hem belediye çalışanları hem vatandaşlarca sahiplenileceği şartları nasıl oluşturacağınızı tartışın.

2) Ekibinizi Kurun

Yerel IEP’lerin hazırlığı mutlaka katılımcı süreçlerle yürütülmelidir. Belediyelerde bu planların hazırlık safhasına çevre koruma müdürlükleri öncülük etse de bu konuyla ilgili çalışmalara sivil toplum kuruluşlarının ve üniversitelerin kararlarda söz hakları olacak şekilde aktif katılımlarının sağlanması bir ilke olmalıdır. Benzer şekilde belediyenin tüm birimleri bu çalışma içine dahil edilmelidir. Hazırlık sürecinden en yüksek verimi alabilmek adına iklim eylem ve uyum plan süreçlerinde deneyimli olmayan belediyeler kendi uzmanlarına bu alanlarda eğitimler aldırabilir. İEP’lerin başarısı aynı zamanda bu konuda kentte yaşayanlar ile sağlam iletişim kurulmasına da bağlıdır. Bu nedenle iletişim alanındaki uzmanlar da sürece en başından itibaren dahil edilmelidir.

3) Kentin Sürdürülebilir Enerji Eylem Planı için Yol Haritanızı Belirleyin

Sürdürülebilir Enerji Eylem Planını (SEEP) hazırlamanın iki temel adımı bulunur:

1) Mevcut durumun analizi ve geleceğe ilişkin öngörü ve hedeflerin oluşturulması.

2) Gelecek öngörüleri, belediyenin rapor ve çalışmalarından elde edilen nüfus, sektörel eğilimler, kentsel dönüşüm ve gelişim verilerine göre hesaplanmalı ve seragazı envanteri çıkarılarak salım hesabı yapılmalı. Seragazı salım hesabından sonra saptanan temel yıla göre azaltım hedefi belirlenmelidir. Azaltım hedefine varacak şekilde SEEP’in amaç, hedef ve faaliyetleri tasarlanmalıdır. Planınızın hedefleri mutlaka ölçülebilir göstergelerle tanımlanmalı ve belli aralıklarla izleme raporları düzenlenmelidir. Herhangi bir eylem planının uygulaması siyasi ve ekonomik konjonktürden bağımsız olamaz; hedeflerin gerçekçi olması, eylem planının ayaklarının yere basması gereklidir. Bu nedenle eylem planı uygulama için gerekli şartları ve bu şartlarda değişiklik olması durumunda yapılabilecekleri de ele almalıdır.

4) Kentinizin Seragazı Salım Envanterini Çıkarın

Doğrudan, dolaylı ve diğer dolaylı seragazı salımları belirlenerek bir envanter oluşturulmalıdır. Bir önceki yılın seragazı envanterinin dağılımı çıkarılarak, kentteki bina ve tesisler, sokak aydınlatma ve trafik ışıkları, araç filosu, toplu taşıma, sanayi, turizm gibi sektör faaliyetleri, kaçak salım ve diğer salım oranlarının payları tespit edilmelidir. Ayrıca karşılaştırmalı olarak seragazı kaynaklarının yıllar arası gelişimi de araştırılmalıdır. Böylelikle kentteki seragazı salımlarının ana kaynakları belirlenmelidir. Gaz salımlarının kısa, orta ve uzun vadedeki çevresel etkileri de bu süreç içerisinde hesaplanmalıdır.

5) Seragazı Azaltım Tedbirleri ve Değerlendirmesini Yapın

Belirlenen seragazı salım hedefine göre SEEP’in kapsamı ve seragazı azaltım hedeflerini oluşturun. Hedefler, belediyenin her biriminin faaliyet ve kültüründeki değişiklikler kadar, vatandaşların bu hedeflere ulaşılmasında üstlerine düşen sorumlulukları da içermelidir. Sürdürülebilir kentsel dokunun geliştirilmesi, kentsel hareketlilik ağının oluşturulması, enerji üretiminde yenilikçi çözümler ve farkındalık oluşturulması gibi amaçlar etrafında faaliyetlerinizi tasarlayın. SEEP’te belirlediğiniz azaltım hedeflerinin hayata geçirilmesinde kentsel gelişim-yapılı çevre, ulaşım, yenilenebilir enerji, bilinçlendirme, atıksu-sanayi, enerji verimliliği başlıklarında enerji tasarrufu ve azaltım önlemlerinizi değerlendirin.

6) İklim Değişikliğinin Etkileri ve Senaryolarını Çıkarın

Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) tarafından CMIP5 Projesi kapsamında küresel model çıktılarından yola çıkarak bölgesel iklim projeksiyonları oluşturulmuştur. MGM’nin iklim projeksiyonlarında kullandığı 4 dönem 1971-2000, 2016-2040, 2041-2070 ve 2071-2099 yılları arasıdır. Kentinizin bu 4 dönem için iklim projeksiyonları üzerinden etki haritası ile senaryolarını çıkarın. İklim değişikliğinin etkilerini su kaynaklarının yönetimi, tarım ve gıda güvencesini, ekosistem hizmetlerini, doğal afet risk yönetimini ve halk sağlığı boyutunda ele alın. İklim değişikliği ile ilgili tedbirlerin belirlenmesi, farklı senaryoların analizi ile mümkündür. Bir yerel yönetim sert bir geçişten kademeli bir geçişe farklı tedbirler arasında tercih yapmak durumundadır ve bu tercihlerin mevcut projeksiyonlar ışığında farklı çevresel sonuçları olacaktır. Bu aşamada yerel yönetimlerin akıllarında tutması gereken bir husus şudur; yurttaşlar yeterince bilgilendirilmedikleri durumlarda daha hafif tedbirleri tercih etmektedir. Ancak gelecek projeksiyonları ve farklı tedbirlerin ortaya çıkaracağı farklı senaryoları öğrendikçe tercihleri daha ciddi tedbirleri desteklemeye ve bu tedbirlerin uygulanmasına aktif bir şekilde katılmaya doğru evrilmektedir.

7) Kentin Adaptasyon Plan Taslağını Hazırlayın

Adaptasyon Planını hazırlarken Ulusal İklim Uyum Stratejisi ve Planına uygun davranın. Plan kapsamında yeşil alanlar ve koridorların oluşturulması, kentsel ısı adası etkisinin azaltılması, yağış ve su yönetimi, halk sağlığının korunması ve idari örgütlenmenin oluşturulması gerekmektedir. Aşırı hava olayları, sel-taşkın-yangın gibi afetler kentlerimizin en büyük sorun alanları haline gelmiştir. Uyum planında bu sorunların çözümü ve yönetimi için faaliyetler planlayın. Adaptasyon planının mutlaka bir sivil toplum ve bilgilendirme ayağının olması gerekmektedir. Bu planın geliştirilmesinde Kent Konseylerini aktif bir şekilde devreye sokun.

Adaptasyon planlarının en önemli kısımlarından biri hedeflere ne ölçüde ulaşıldığının sağlamasının yapılmasına imkan verecek göstergeleri belirlemektir. Hangi konuda olursa olsun, eylem planları ile ilgili çalışmalarda, konuya faaliyet bazlı bakan, ama başarının nasıl ölçüleceği konusunu ciddiye almayan bir yaklaşım yaygındır. Aksine göstergeler en geniş şekilde tartışılarak karar verilmesi gereken ve 10. adımındaki tüm faaliyetlerin rehberi olacak verilerdir. Her adaptasyon planının geniş bir göstergeler listesi ve bu göstergelerin nerelerden, ne şekilde elde edileceğine dair verileri dair içermesi gereklidir.

8) Bütüncül Yaklaşın, Katılımcılığı Sağlayın, Taslağınızı Paydaşlarınızla Tartışın

Uluslararası sözleşmeler ile birlikte ulusal düzeyde hükümetler iklim değişikliği strateji belgelerini ve eylem planlarını hazırlamaktadır. Türkiye’nin “Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi” 3 Mayıs 2010 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın koordinasyonunda “2011-2023 Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı” hazırlanmıştır. Paris Anlaşması başta olmak üzere konu hakkındaki tüm uluslararası sözleşmeleri, Ulusal İklim Değişikliği Eylem ve Adaptasyon Planlarını dikkate alan bütüncül bir yaklaşım sergileyin.

Hazırlanan taslak planın paydaşlarla tartışılmasında kamu kurumlarından tek tek vatandaşlara doğru giden farklı mekanizmalar geliştirin. Kamu kurumları ile olan görüşmeler tedbirlerin uyumlaştırılması ve koordinasyonuna yoğunlaşabilecekken, kentinizde yaşayanlarla yapacağınız çalışmalar eylem planlarının uygulama adımlarına yoğunlaşabilir. Oluşturduğunuz senaryoları kendi yerel yönetim sınırlarınız içinde yaşayanlarla olabildiğince anlaşılabilir bir şekilde tartışmak hem tedbirlerinizin etkinliğini artıracak, hem de halk tarafından sahiplenilmesini sağlayacaktır. Bu konuda yerleşim birimlerinin nüfus yoğunluklarına ve yapısına göre değişen farklı müzakere yöntemleri ile ilgili geniş bir literatür bulunmaktadır. Katılımcılığı basit, bilindik teknikler yerine bu literatürü dikkate alarak ve uzmanlardan yararlanarak kurgulayın. Hazırlanan taslak planının kentteki tüm kurumlarla paylaşılmasına ve görüşlerin alınmasına dikkat edin. Bu görüşlerin görünür olması için sosyal medyadan interaktif forumlara farklı yöntemleri izleyin. Gelen geribildirimlere göre taslağınızı güncelleyin.

9) Hazırlanan Planı Belediye Meclisi’ne Sunun

Belediyeler, hazırladıkları yerel iklim eylem ve adaptasyon planını Belediye Meclisinde onaya sunar. Meclis tarafından kabulu sonrası planlar uygulamaya girer. Ancak, ilk adımda belirttiğimiz gibi iklim değişikliği karmaşık bir konudur ve bu konuda bilgilenme ihtiyacı yüksektir. Belediye Meclisinde hem iklim değişikliği konusunun hem de eylem planının etraflıca tartışılacağı bir süreç ile planı onaya sunun. Halkın bilgilendirilmesi açısından Belediye Meclisi toplantılarını canlı olarak paylaşın.

10) Kamuoyu ile Paylaşın, Kent Sakinlerini İzleyicisi Olmaya Davet Edin

Eylem ve adaptasyon planları belediyelerin internet sitelerinde yayınlanmalıdır. Bununla birlikte bu planlar çoğunlukla tekniktir ve terimleri bilmeyen sıradan vatandaş açısından anlaşılması zor metinlerdir. Bu metinleri daha anlaşılır kılacak, mesajları daha net verecek iletişim yöntemlerini dikkate alın. Onaylanan planınızın duyurusunu tüm kent sakinlerine yapın ve planın takipçisi olmalarını isteyin. Planların izlenmesi ve değerlendirilmesi en az plan hazırlığı kadar önemli bir aşamadır. Bir belediye, planların daha geniş kesimlerce sahiplenilmesi için, izleme ve değerlendirme ile ilgili bir ortak veya kurum dışı mekanizma kurmalıdır. İzleme ve değerlendirmede izlenen farklı yöntemler vardır. Sivil toplum örgütleri ile çalışmak, vatandaşlara doğrudan görev vermek, mahalle bazında iklim değişikliği ekipleri yaratmak gibi. Kendi koşullarınızı dikkate alan ve bu koşullar altında en geniş katılımı sağlayacak bir izleme ve değerlendirme yöntemi seçin.